Günümüzde kıt olan enerji ve su kaynaklarının kullanıcılar arasında adil olarak paylaştırılması, bedellerinin adil bir şekilde ödenmesi ihtiyaç ve yasal bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu sebeple sayaç tüketimlerinin okunması, abone bazlı tüketimlerin belirlenmesi, uygun yöntem ve yönetmeliklere göre faturalandırılması için muhtelif teknolojiler ve yöntemler geliştirilmiştir.

 

Uzaktan sayaç okuma sistemleri elektrik, gaz ve su tüketimlerinin otomatik olarak okunması için kullanılan pratik haberleşme sistemleridir. Bina yönetim sistemleri ile kontrol edilen binalarda daire başı ısı ve su tüketimleri uzaktan sayaç okuma sistemleri ile merkezi bir bilgisayardan okunabilir. Her sayacın değerini el ile okuyup daha sonra faturalandırma yapmak yerine uzaktan sayaç okuma sistemleri tercih edilmektedir.

Isınma ve sıhhi sıcak su giderlerinin paylaştırılmasına ilişkin yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile 2000 m² üzeri mahallerde merkezi sistemle ısıtma yapılması, ölçülmesi ve yönetmelik esaslarına göre paylaştırılması zorunluluğu getirilmiştir. Merkezi sistemle ısıtma yapılan binalarda daire başı enerji tüketimi sayaç endekslerinin kaydedilmesi ile belirlenir.

 

Uzaktan sayaç okuma sistemleri; hızlı haberleşme, kaçak ve kayıpların denetimi, hatasız faturalama, anlık izleme, denetim ve kontrol yeteneği, enerji tasarrufunun yapılması ve takip edilebilmesi gibi avantajlarından dolayı tercih edilmektedir. 

 

Uzaktan sayaç okuma sistemlerinde; kablolu iletişim, kablosuz iletişim ve hibrit (kablolu-kablosuz) sistemler kullanılır. Sayaçlarla okuyucular arasında veri alışverişi yapılarak sayaçların okunmasını sağlayan bu sistem ile görevlinin sayaçlara müdahalesinin önüne geçilir. 

 

Kablolu İletişim Sistemleri

Bina merkezi sistemleri ile sayaç okuma ve faturalandırma yapılan binalarda çoğunlukla kablolu iletişim protokolleri tercih edilmektedir. Bu protokoller içerisinde en çok kullanılan M-Bus (meter) haberleşme sistemidir. Bina yönetim sistemlerinde iletişim için kullanılan bu haberleşme protokolü sayaçlar ile bilgisayar arasında hızlı ve güvenli veri iletişimini sağlar. 

 

M-Bus binalarda sayaç okuma sistemleri için geliştirilmiş uzak mesafelerden çok sayıda sayaç okunmasına olanak sağlayan bir haberleşme sistemi olup, teknik özellikleri, katmanları, veri iletişimi bilgileri TS EN 1434-3 standardı ile belirlenmiştir.

M-Bus kablolu sistemlerde sayaç bilgileri 2 telli iletişim hattı üzerinden bilgisayara iletilir. Sayaçlar veri hattına polarite farkı olmaksızın paralel veya seri olarak bağlanır. Aynı hat üzerinde sayaç bilgilerinin toplanması ve bilgisayara aktarılmasını sağlayan bir veri dönüştürücü bulunur.  Bilgisayar yazılımları ile sayaç tüketim değerleri, anlık debi, anlık giriş suyu sıcaklığı, anlık çıkış suyu sıcaklığı, toplam debi gibi değerler okunarak istendiğinde kayıt altına alınır. 

 

Kablolu sistemlerin avantajları;

• Anlık ölçüm

• Hızlı haberleşme; kablolu sistemler sayaçların yanına gitmeden, bir noktadan okuma alarak, aynı zamanda çift yönlü veri alışverişi yaparak sayaçların hızlı okunmasını sağlar.

• Kolay kablolama; yeni hat çekilecek binalarda kablolama kolaylığı ile tercih edilen kablolu sistemler sayaç verilerinin güvenli okunmasını sağlar.

• Sayaçlar anlık olarak takip edilebildiği için hatta ya da sayaçta arıza meydana geldiğinde anında müdahale edilmesini sağlar.

• Güç tüketimi minimumdur.                             

• Bir okuyucu en fazla 250 sayaç bilgisini okuyabilir ancak “Repeater” özelliği kullanılarak istenilen sayıda sayaç okunup faturalandırılabilir.

• Faturalandırma gerekli eğitimler verildikten sonra bina yönetimi tarafından yapılabilir. 

• Tüketim optimizasyonu için kısa aralıklarla okuma yapılabilir, paralelinde istatiksel veriler elde edilebilir.

• Faturalandırma yönetim tarafından yapıldığı için ayrıca ücret ödenmez. 

• Okuyucular ile kalorimetreye kaydedilen giriş-çıkış sıcaklıkları takip edilebilir. Böylece kullanıcı faturalandırmanın ayrıntılarını öğrenecektir.

• Her sayacın kendi ID’si olduğu için okuma yapılırken sayaç verileri birbirine karışmadan faturalandırma yapılır.

 

Kablolu sistemin dezavantajları;

• Eski binalarda, bina yapısından dolayı kablolama yapmak zor olacağı için kablolu sistemler tercih edilmez.

• Kurulum aşamasında okuma ve faturalandırma yazılımı maliyeti vardır. Ancak uzun vadede kablolu sistemlerde okuma ücreti alınmadığı için daha avantajlı olacaktır.

 

Kablosuz İletişim Sistemleri

Kablosuz sayaç okuma sistemleri EN-13757 standardına uygun olarak elektrik, gaz ve su sayaçlarının verilerinin uzaktan okunmasını ve tek bir merkezde toplanmasını sağlar. Kablolu M-Bus sistemlerine alternatif olarak geliştirilen kablosuz sayaç okuma sistemlerinde, sayaçlardan gelen veriler bir el terminali ya da bir istasyon aracılığı ile okunup merkeze bildirilir. Okuma ve faturalandırma işlemleri veriler toplandıktan sonra bir merkezde yapılmaktadır. Kablosuz sayaç sistemlerinde kablolardan ve dönüştürücü birimlerden kaynaklanan problemler yaşanmamaktadır. 

 

Bütün kablosuz sayaç okuma sistemleri, yerel telekomünikasyon kurulunun belirlediği ve kontrol ettiği radyo frekanslarını kullanır. Kablosuz sayaçlar için 1000 MHz’in altındaki frekanslar, özellikle 433 MHz bandı ve 868 Mhz bandı, yüksek frekanslara göre daha uzun mesafelerde haberleşme olanağı sağladığı için, daha uygundur. 

 

RF uygulamaları, uzak noktalardan bilgi toplanmasına olanak veren bir teknoloji olarak, özellikle otomatik sayaç okuma kavramı doğrultusunda elektrik, su ve gaz idareleri için uygun bir yöntemdir. Bunun yanı sıra genel anlamda uzaktan izleme ve telemetri uygulamalarında da çok geniş bir altyapı sağlar. Sistemin yapısı, düşük güçlü bir radyo frekans sistemine dayanır ve tam otomatiktir. Uzak birimden gönderilen iletilerin periyodu programlanabilir ve uygulamanın kapsamına göre saatlik, günlük veya haftalık olarak veri transfer programları, sisteme kurulabilir. RF, OSO uygulamalarında en çok kullanılan haberleşme çeşididir. En önemli özelliği kablolara olan ihtiyacı ortadan kaldırması ve kablolama maliyetlerinden kurtulmasıdır. 

 

Düşük maliyetli bir radyo vericisi mevcut sayaca entegre edilir ve sayacın ara yüzünden alınan bilgiler bu vericiye iletilir. Radyo vericisi de bu bilgileri değerlendirilmek üzere, ana bilgisayarın bulunduğu operasyon merkezine aktarır. Sayaç hafızasında tutulan tüketim değerleri frekans bandı üzerinden anlık olarak sorgulama yapan el terminaline yollanır. El terminaline aktarılan okuma bilgileri, firmaların merkez ofislerine elektronik haberleşme ile iletilmektedir. Merkezde değerlendirilen, kıyaslamaları yapılan, gider paylaşım bildirgeleri veya fatura haline getirilen bilgiler iletilmektedir. 

 

Firmalar her okumada 1,5 - 3 Euro hizmet bedeli almaları ve yönetimin sadece fatura dağıtma görevi kalması yönetim açısında kolay bir uygulama olarak görülse de tüketici için uzun vadede çok maliyetli ve aynı zamanda tedarikçiye bağımlı bir sistemdir. Ayrıca, kablosuz okuma uygulamaları genelde yabancı firmalar veya onların Türkiye irtibat ofisleri tarafından yapılmaktadır. Pastadan alınan payın büyük kısmı bu yabancı merkezli firmalar tarafından yurtdışına aktarılmaktadır ve ülkeden sürekli döviz çıkışına neden olmaktadır.

 

Kablosuz iletişim sistemlerinin avantajları;

• Kullanıcının müdahalesine izin vermeden sayaç verileri okunabilir.

• Kablolama yapılması zor olan yerlerde RF sayaç bağlanarak tüketim giderleri okunur.

• Kablolama maliyeti ortadan kalkar.

• Isıtma sistemlerinde kullanılan RF kalorimetreler kablolu ve M-Bus uyumlu kalorimetrelerden daha ucuzdur. RF kalorimetrelerde kablolama maliyeti olmadığı için tercih edilebilir.

• Çift yönlü haberleşme özelliğine sahip sistemler, tek yönlü haberleşme özelliğine sahip sistemlere göre daha karmaşık ve maliyetlidir.  

 

Kablosuz iletişim sistemlerinin dezavantajları;

• Okuma aylık veya dönemsel yapıldığı için sayaçlarda bozulma meydana geldiğinde anında müdahale imkanı yoktur.

• Kablosuz sayaç verileri okunması için toplandıktan sonra yurt dışına gönderilir. Henüz yerli bir çözüm bulunamadığında her ay faturalandırma için yurt dışına (abone başına 1.5 - 3 Euro) ücret ödenmektedir.

• Kablosuz sayaçlar okunurken okuma alınamayan dairelerin tüketim giderleri alt kat ve üst kattaki dairelerin tüketim değerlerinin ortalaması alınarak faturalandırılır.

• Sayaç okumaları çeşitli sebeplerle(duvar kalınlığı, jammer, cihaz önüne eşya konulması, elektrik kabloları vb.) zorlaşmaktadır.

 

Kablolu-Kablosuz Sistemler

Otomasyon sistemi olan ve az daire bulunan binalarda kablolu-kablosuz sistemlerin beraber uygulaması kullanılabilir. Kablosuz sayaç kullanılan binalarda el terminali ile verilerin toplanmasına gerek kalmadan birkaç sayaç için yerleştirilen RF veri toplayıcı ile toplanan veriler RF/M-Bus dönüştürücü kullanılarak kablosuz sistemler üzerinden okunabilir. Bu yöntem ile kablolu-kablosuz sistemlerin avantajlarından beraber yararlanıp, kablolama maliyeti azaltılır ve kablosuz sayaçların durumları anlık olarak takip edilebilir. Ancak bir binadan birkaç tane RF/M-Bus dönüştürücü kullanılacağı için kablolama maliyetini azaltsa bile modül kullanımından dolayı masraflı bir sistem olabilir.

 

Karşılaştırma Tablosu

Tüketiciler, müteahhitler, bina sahipleri, yöneticiler otomatik sayaç okuma sistemleri kurarken kablolu ve kablosuz sistemler arasında karar vermekte zorlanmaktadırlar. Her iki sistemin bir birine karşı avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Kablolu sistemler daha çok lokal çözümler oluşturur, kullanımı ve gider bildirim formlarının hazırlanması apartman yöneticileri tarafından kolaylıkla yapılabilmesi avantajları sunarken kablosuz okuma ve faturalandırma sistemleri ise ile kolay kullanım, ilk kurulum maliyetinin düşük olması ile ön plana çıkmaktadır.

 

Sonuç

Uzaktan sayaç okuma sistemleri gelişen teknoloji ile daha çok önem kazanmakta ve yaygınlaşmaktadır. Kullanıcıların güvenli tüketimleri ve görevlilerin kolay okuma alması, enerji tüketiminin takip edilmesi ile verimliliğin artırılması hedeflenmektedir. Binalar sayaç ve okuma sistemlerinin seçiminde en pratik ve ucuz okuma yöntemlerini seçmelidir. Bu seçimler; bina yapısına ve sayaç çeşitlerine göre değişecektir.