Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’ndaki Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Åžirketi (BOTAÅž)’ın yüzde 30, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Åžirketi (SOCAR)’ın yüzde 51, SOCAR Türkiye'nin yüzde 7 ve British Petroluem (BP)'nin ise yüzde 12 payı olan Trans Anadolu DoÄŸalgaz Boru Hattı Projesi (TANAP), Türkiye’nin en büyük doÄŸalgaz projesi olma özelliÄŸi taşıyor. Güney Gaz Koridoru projesi ile Azerbaycan’ın Åžah Deniz 2 yatağındaki doÄŸalgaz; Güney Kafkasya Boru Hattı, TANAP ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile Haziran 2018’de Türkiye’ye verilmeye baÅŸlandı. Temmuz 2019’da ise Avrupa’ya da doÄŸalgaz taşınmasına baÅŸlanmak üzere. 

Güney Gaz Koridoru olarak isimlendirilen bu projenin üç ayağından ilk ikisindeki iÅŸlerin %100’ü, TAP'taki iÅŸlerin ise büyük bir kısmı tamamlandı. Ana hat uzunluÄŸu 1.850 kilometre olan TANAP'ın yıllık toplam kapasitesi 16 milyar metreküp olacak ve 10 milyar metreküp doÄŸalgazın ise Avrupa'ya taşınması hedefleniyor. TANAP’ın kapasitesi, ilerleyen yıllarda ek yatırımlarla önce 24 milyar metreküpe ve ardından 31 milyar metreküpe kadar çıktığında, Türkiye TANAP’tan 21 milyar metreküp doÄŸalgaz çekebilecek.

Bu proje aynı zamanda Avrupa enerji piyasası için yeni kaynak olan Azerbaycan doÄŸalgazı ile adeta bir enerji güvenliÄŸi projesi de oldu. Böylece yeni bir seçenek olarak gerçekleÅŸen bu enerji arz olanağı sayesinde bu ülkelerin, dolayısıyla Türkiye’nin ulusal güvenliÄŸinin saÄŸlanmasında önemli bir açılım da gerçekleÅŸmiÅŸ oluyor. Azerbaycan'ın 2,3 trilyon metreküp kanıtlanmış doÄŸalgaz rezervi var. Ayrıca AbÅŸeron, Ümid ve Babek yataklarının da geniÅŸ bir potansiyeli olabilir. Zaten sırf bu nedenle de Rus gazının iyi bir seçeneÄŸi olarak görülüyor.

Proje kapsamında Türkiye sınırları içerisinde biri EskiÅŸehir ve diÄŸeri Trakya’da olmak üzere, ulusal doÄŸalgaz iletim ÅŸebekesine baÄŸlantı için iki çıkış noktası yer almakta. Enerjinin “Ä°pek Yolu” olarak da adlandırılan TANAP’ın tamamlanan ilk etabı EskiÅŸehir'deki baÄŸlantı noktasından Türkiye’ye, 30 Haziran 2018’den 28 Åžubat 2019’a kadar yaklaşık 1,25 milyar metreküp doÄŸalgaz verildi. Bu miktarın 2019 yılının haziran ayı sonuna kadar 2 milyar metreküpe, 2019 yılı sonuna kadar ise 4 milyar metreküpe ulaÅŸması hedefleniyor. Ayrıca bu miktar her yıl 2 milyar metreküp daha artırılarak 2021'de 6 milyar metreküpe ulaÅŸacak. BOTAÅž ihtiyaç duyması halinde Batı bölgeleri için Trakya’daki baÄŸlantı noktasından da gaz alabilecek.

TANAP, Türkiye Gürcistan sınırında bulunan Ardahan’ın Posof ilçesindeki Türkgözü köyünden baÅŸlayarak; Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, GümüÅŸhane, Giresun, Sivas, Yozgat, KırÅŸehir, Kırıkkale, Ankara, EskiÅŸehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, TekirdaÄŸ ve Edirne olmak üzere 20 il, 67 ilçe ve 600 köyden geçerek, Yunanistan sınırındaki Edirne’nin Ä°psala ilçesinde son buluyor. Bu noktadan, Yunanistan ve Arnavutluk üzerinden Adriyatik Denizi’ni de geçerek Ä°talya’nın güneyindeki Salento eyaletinde son bulacak olan TAP DoÄŸalgaz Boru Hattı’na baÄŸlanarak, Avrupa ülkelerine doÄŸalgaz aktaracak. 550 kilometresi Yunanistan'dan, 215 kilometresi Arnavutluk'tan, 105 kilometresi Adriyatik Denizi'nden ve 8 kilometresi Ä°talya'dan geçecek ve toplam uzunluÄŸu 878 kilometre olacak TAP, TANAP ve Güney Kafkasya DoÄŸalgaz Boru Hattı (SCP) ile Güney Gaz Koridoru’nu oluÅŸturuyor.

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında 24 Aralık 2011'de imzalanan mutabakat zaptı ile ilk adımı atılan TANAP'ın; tasarımı, inÅŸaatı ve bunları takiben iÅŸletilmesini tamamlamak üzere proje sahibi olarak SOCAR yetkilendirildi. Projenin hukuki altyapısı 26 Haziran 2012'de Ä°stanbul'da Türkiye ve Azerbaycan arasında imzalanan hükümetler arası anlaÅŸma ile oluÅŸturuldu. Ev Sahibi Hükümet AnlaÅŸması, 10 Eylül 2014'te TBMM tarafından onaylandı. Projenin temel atma töreni 17 Mart 2015'te Kars'ta gerçekleÅŸtirildi. Boru hattına ilk test gazı 23 Ocak 2018'de basıldı. TANAP’ın açılış töreni 12 Haziran 2018 tarihinde EskiÅŸehir’in Seyitgazi Ä°lçesindeki TANAP tesislerinde yapıldı ve ticari gaz iletimi baÅŸladı. 15 Nisan 2019’da boru hattının EskiÅŸehir ile Avrupa baÄŸlantı noktası arasında kalan bölümünde hat dolumuna baÅŸlanması planlandı. TANAP, 1 Temmuz 2019 tarihi itibarıyla Azerbaycan gazını Türkiye-Yunanistan sınırında teslim alarak, Avrupa’ya iletimini yapacak olan Trans Adriyatik Boru Hattı’na (TAP) test amaçlı gaz verilmesi için hazır hale gelecek.

Geçen yıl ekimde Avrupa Ä°mar ve Kalkınma Bankası (EBRD), TANAP için SGC'ye 500 milyon dolar finansman desteÄŸi saÄŸlayacağını duyurdu. Ayrıca Avrupa Yatırım Bankası da martta TANAP'a vereceÄŸi 932 milyon avroluk finansman desteÄŸini onaylamış. Dünya Bankası Yönetim Kurulunca TANAP için toplamda 800 milyon dolar tutarındaki kredi de onaylanmış. Bu projenin geçtiÄŸi güzergâh üzerindeki 6 farklı projeye daha 14 milyon TL fon desteÄŸi saÄŸlanmış. TANAP, “Sosyal ve Çevresel Yatırım Programları”yla da geçtiÄŸi yerlerdeki yerleÅŸimlere olumlu bir katkı saÄŸlamış.

TANAP'ın inÅŸasında kullanılan boruların yüzde 80'i Türkiye'de 6 farklı firma tarafından üretilmiÅŸ. Kalan yüzde 20'lik kısım ise Çin'den ithal edilmiÅŸ. Sosyal ve Çevresel Yatırım Programları kapsamında boru hattının güzergâhındaki illere ekonomik ve sosyal kalkınma amaçlı destek veren TANAP, ayrıca doÄŸal kaynakların korunmasına da katkıda bulunmuÅŸ. Ayrıca Dünya Bankası, Azerbaycan’ın Türkiye üzerinden Avrupa’ya gaz ihracatının planlandığı TANAP boru hattı ve Türkiye’nin sürdürülebilir ÅŸehirler projeleri için iki ayrı kredi dilimini onaylamış. Türkiye ve Azerbaycan’ın doÄŸalgaz altyapı yatırımları için ayrı ayrı 400’er milyon dolar kredi açılmış. Banka ayrıca Türkiye’ye 132,7 milyon dolar tutarında, ÅŸehirlerin altyapılarının iyileÅŸtirilerek daha sürdürülebilir yaÅŸam koÅŸulları saÄŸlanmasına yönelik Sürdürülebilir Åžehirler Projesi kredisini de onaylamış.

Åžirket, yıpranma ya da amortisman için Uluslararası Raporlar Standartları'nın gerektirdiÄŸi gibi herhangi bir fon ayırmak zorunda olmayacak. Sistemin, inÅŸası ve tadili ile ilgili proje ÅŸirketine saÄŸlanacak tüm mal ve hizmetlerin tesliminde KDV'den de muaf tutulmuÅŸ. Söz konusu muafiyet, 1 Ocak 2014 itibariyle geçerli. Bakanlar Kurulu kararı ile proje iÅŸtirakçilerinin ithalatlarından kaynaklanan Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu (KKDF) için muafiyet tanınmış.

TANAP'ın tahmini yatırım bedelinin 11,8 milyar dolar olduÄŸu öngörülmüÅŸ. Ancak gerek satın alma süreçleri gerekse proje yönetiminde saÄŸladığımız baÅŸarı ile bu rakam yüzde 32 azaltılarak 7,9 milyar dolar olması saÄŸlanmış. BOTAÅž, bu hattan çekeceÄŸi gaz için taşıma bedeli ödeyecek ama diÄŸer yandan da hattın yüzde 30 ortağı olarak gelirden yüzde 30 pay alacak. BOTAÅž’ın TANAP’tan çekeceÄŸi gaz için; EskiÅŸehir çıkış noktasında her 1.000 metreküp gaz için 79 dolar, Trakya çıkış noktasında aynı miktarda gaz için 103 dolar TANAP’a taşıma bedeli ödeyecek. Buna iliÅŸkin yakıt masrafı, her durumda yüzde 100 kapasite kullanımı esas alınmış. 2018'den baÅŸlayarak, her yıl yüzde 1 arttırılacak birim tarifeleri ödemesi, BOTAÅž'ın diÄŸer ilgili anlaÅŸmaları ve düzenlemeleri hususunda anlaÅŸmaya varılmış. BOTAÅž’ın, Azerbaycan’dan ithal edeceÄŸi gazın fiyatına, taşıma bedeli eklenecek ve Azeri gazının fiyatı ortaya çıkacak. Taşıma bedelinde yapılacak her indirim, elbette doÄŸalgaz fiyatını da etkileyecek.

TANAP'tan Türkiye'ye gelecek olan doÄŸalgazın diÄŸer hatlardan gelen doÄŸalgaz fiyatına göre daha hesaplı olacağı, fiyatlarının tüketiciye de olumlu yansıyacağı öngörülüyor. BOTAÅž tarafından Rusya'dan alınan gazın “al ya da öde” ÅŸartına baÄŸlı olması nedeniyle TANAP'tan gelen Azeri gazının fiyatlara etkisi olumlu olabilir. Çünkü BOTAÅž’ın, alacağı 100 birimlik yüksek bedelli gaz yerine 80 birimlik düÅŸük bedelli gaz ile ortalama gaz bedelini aÅŸağıya düÅŸürmesi olası olabilir. Yani daha ucuz bir kontrattan almak varsa, pahalısı yerine önce ucuzunu tercih etmesi daha doÄŸru ve geçerli olacaktır. Böylece pahalı bir bedelle aldığı Rus gazını en az miktarda alırken, ucuz bedelle aldığı Azeri gazını ise en yüksek miktarda almak istemesi çok daha mantıklı olacaktır. DoÄŸal olarak bunun sonucu da doÄŸalgaz tüketicisine olumlu yansıyacaktır. 

Böylece 2018 Aralık sonu itibariyle serbest tüketicisi 604.664 adet, doÄŸalgaz abonesi de 14.796.228 adet olan ülkemiz doÄŸalgaz kullanıcıları, artık özledikleri daha ucuz doÄŸalgazı kullanma olanağına sahip olabileceklerdir.