1. GiriÅŸ

Ülkemizde çevreyi korumak ve gelecek nesillere daha iyi bir çevre bırakmak için çıkartılan yasalarla birlikte gelen yükümlülükler sonucunda, ÅŸehir kanalizasyon sistemine yakın olmayan özel konut yerleÅŸimlerinden arıtma tesislerinin yapılması istenmektedir. Ancak, bu yerleÅŸimlerin önemli kısmı yasal yaptırımlardan kurtulmak amacıyla ve inÅŸaat sırasında yeterli bütçenin ayrılmamasından dolayı gelecek dönemlerde doÄŸabilecek olumsuzlukları düÅŸünmeden ucuz paket arıtma sistemi satın alır hale gelmiÅŸtir. Bu durumdan mali yönden kazanç saÄŸlamak isteyen paket arıtma tesisi satıcıları ile yasal yükümlülükleri yanlış yorumlayan ihtiyaç sahiplerinden dolayı gereksiz bir paket arıtma tesisi piyasası oluÅŸmuÅŸtur. OluÅŸan bu pazarın en önemli olumsuz etkisi, yanlış projelendirilmiÅŸ paket arıtma tesislerinin, yanlış yerlerde kullanılması sonucunda paket arıtma tesisi çöplükleri oluÅŸturmasıdır. Ayrıca yaygın paket arıtma tesisleri kontrol ve denetim zorluÄŸu nedeniyle çevre açısından da çok önemli tehdit oluÅŸturmaktadırlar.

 

Åžehir kanalizasyon ve arıtma sistemi dışında kalan nüfus yoÄŸun bölgelerde özel konut, site ve küçük yerleÅŸim yerlerinde çok sayıda paket arıtma tesisi kurdurmak yerine, ihtiyacı karşılayacak kapasiteye sahip merkezi bir atıksu arıtma tesisinin kurulması ve teÅŸvik edilmesi gereklidir.

 

2. Zekeriyaköy Evsel Atıksu Arıtma Tesisi

1990’lı yılların başında, ülkemizin eski ve önde gelen büyük bir inÅŸaat firması tarafından geliÅŸtirilen, Zekeriyaköy Evleri projesi için merkezi bir betonarme arıtma tesisi tasarlanmış ve gerçekleÅŸtirmiÅŸtir.

 

1995 Yılında hizmete alınan arıtma tesisi, Ä°stanbul Zekeriyaköy’de ViÅŸne 1-2-3, Turunç 1-2-3, ÇaÄŸla 1-2, Çitlenbik, Yaprak, Kardelen ve Konaklar mahallerinde bulunan 14 site, yaklaşık 1200 ev ve iÅŸyerinin kanalizasyon ve evsel atıksularını arıtmaktadır. Tesiste konularında uzman iki idari ve altı teknik personel çalışmaktadır. Arıtılan atıksuların deÅŸarjı “Su KirliliÄŸinin Kontrolü YönetmeliÄŸi”ne göre Ä°SKÄ° alıcı ortamı olan, Kilyos Deresi’ne yapılmaktadır. Bugünkü toplam kapasitesi 4015 m³/gün olan arıtma tesisi, klasik aktif çamur prensibiyle çalışmaktadır.

 

Zekeriyaköy Evsel Atıksu Arıtma tesisine baÄŸlı olan ev ve iÅŸyerlerinde kullanma suyu ÅŸebekeden saÄŸlanmaktadır. Tesisin baÅŸlangıçta kuruluÅŸ kapasitesi 900 m³/gün olarak planlanmış, ancak daha sonraki yıllarda tesise yeni site ve evlerinde baÄŸlanması öngörülerek kapasitesi 4000 m³/gün olarak inÅŸa ve tadil edilmiÅŸtir.

 

Tesise 2010 yılında yapılan ilave elektromanyetik debimetre yatırımı sayesinde, tesise giriÅŸ suyu debi ölçümleri düzenli ve günlük olarak kayıt edilmeye baÅŸlanmıştır. Debisi 2010 yılında minimum 400 m³/gün ve maksimum 1100 m³/gün aralığında deÄŸiÅŸen arıtma tesisinde, halen günlük ortalama giriÅŸ suyu debisi ise 800 m³/gün civarındadır.

 

Tesiste 2 adet çökeltme havuzu ve 4 adet havalandırma havuzu olmasına raÄŸmen, güncel olarak 1 adet çökeltme havuzu ve 2 adet havalandırma havuzu ile son derece iyi çıkış suyu analiz deÄŸerleri ile biyolojik arıtma iÅŸlemi yapılmaktadır.

 

Zekeriyaköy Evsel Atıksu Arıtma tesisinin yıllar içindeki ilave ve deÄŸiÅŸikliklere göre yeniden atıksu biyolojik arıtma kapasite tespiti yapılmıştır.

 

Arıtma tesisi; evsel kullanımlardan kaynaklanacak; tuvaletler ve lavabolardan gelecek kanalizasyon ve atıksular için projelendirilmiÅŸtir. Projelendirmede bölgeden kaynaklanacak atıksuyun kiÅŸi başına min. 50 L, maks. 200 L olacağı düÅŸünülmüÅŸtür.

 

Tesiste mevsimsel ve günlük debi deÄŸiÅŸimleri olmaktadır. Gün içerisinde meydana gelen salınımlar terfi havuzunda tolere edilmektedir.

 

Tesisten belirli tarihlerde alınan ham su analiz deÄŸerleri Tablo 1’de verilmiÅŸtir.

Buna göre; giriÅŸ BOI5 pik deÄŸeri 159 mg/l‘dir. Projede emniyetli olarak 200 mg/l kabul edilmiÅŸtir.

 

Havalandırma havuzu Giriş BOI5 değeri= 200 mg/l

Havalandırma Havuzu Ölçüleri: 15,7 x 3,7 x 3,6 m’dir. ( 1 havuz) V=209,12 m³

 

Tesiste 4 adet aynı boyutlarda havalandırma havuzu bulunduÄŸundan toplam havalandırma hacmi; 

 

 

 

 

V= Reaktör hacmi

Q= Atıksu debisi

Ci= GiriÅŸ konsantrasyonu

Cf= Çıkış konsantrasyonu (SKKY- Tablo:21.2 BOI5 deÄŸeri alınacaktır.)

F/M= organik yükleme oranı

MLSS= reaktördeki mikroorganizma sayısı

Ci= 200 mg/l

Cf= 50 mg/l

F/M= 0,3

MLVSS= 2400

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Maksimum debi 4015 m³/gün olarak alınmıştır. Buna göre;

Qp=Proje debisi=Qmax

Qp=Qmax/tesis çalışma süresi

Qp=4015 m³/gün

Qp= 4015/20 = 200,75 m³/h

Proje debisi ; Qp=Qmax alınmıştır.

 

3. Zekeriyaköy Atıksu Arıtma Tesisi Çıkış Suyu Analiz DeÄŸerleri & Mukayesesi

Zekeriyaköy Atıksu Biyolojik Arıtma Tesisinin, aylık çıkış suyu numune analiz sonuçları ve ortalama çıkış suyu deÄŸerleri Tablo 2’de verilmiÅŸtir. 

 

Her ay özel laboratuarlarda yapılan su çıkış analizleri dışında, ayrıca Ä°SKÄ° laboratuarlarında da su çıkış analizleri düzenli olarak yapılmaktadır. Tablo 3 Ä°SKÄ° atıksu laboratuar raporlarındaki çıkış suyu ölçüm deÄŸerleri göre hazırlanmıştır.

 

Sitelerde bulunan çok sayıda küçük kapasiteli paket arıtma tesislerinin ise düzenli olarak su analiz ölçümleri yapılmadığı gibi bu tesislerin resmi makamlar tarafından düzenli denetimi ise neredeyse imkânsızdır.

 

Zekeriyaköy Evsel Atıksu Biyolojik Arıtma Tesisinin, Ä°stanbul’daki ait örnek Biyolojik veya Ä°leri Biyolojik Arıtma Tesislerinin çıkış suyu deÄŸerleri ile mukayesesi Tablo 3’de verilmektedir.

Zekeriyaköy Atıksu Biyolojik Arıtma Tesisi, halen 4015 m³/h kapasitesi ile Ä°stanbul’un hem en eski, hem en büyük kapasiteli örnek Biyolojik Arıtma Tesisleri arasındadır.

 

Tablo 4’de Ä°stanbul’da bulunan büyük kapasiteli Ä°SKÄ°’ye ait Biyolojik Arıtma Tesisleri ile Zekeriyaköy Atıksu Biyolojik Arıtma Tesisi, kuruluÅŸ tarihleri, kapasiteleri ve ortalama günlük debileri verilmektedir.

 

4. Paket Atıksu Arıtma Tesisleri İşletme ve Denetim Sorunları

Åžehir kanalizasyon sistemine yakın olmayan site ve benzeri yerleÅŸimler için inÅŸaat ruhsatı ve iskân için arıtma tesisi yapmaları istenmektedir. Genellikle yasal yaptırımlardan kurtulmak ve ekonomik nedenlerden dolayı ucuz paket arıtma sistemleri tercih edilmektedir. Gelecekte yanlış projelendirilmiÅŸ paket arıtma tesislerinin, yanlış yerlerde kullanılması sonucunda ülkemizde maalesef paket arıtma tesisi çöplükleri oluÅŸacaktır.

 

Ayrıca yaygın olarak tercih edilen paket arıtma tesisleri resmi makamların kontrol ve denetim zorluÄŸu nedeniyle çevre açısından da fevkalade önemli tehdit oluÅŸturmaktadırlar. Bu tip sitelerde paket arıtma tesisleri genellikle sitede bulunan arıtma konusunun uzmanı olmayan teknik personel, hatta teknik personeli bile olmayan çok sayıda sitede ise güvenlik, bahçe veya temizlik görevlileri tarafından iÅŸletilmeye çalışılmaktadır.

 

Zekeriyaköy civarında bulunan ve paket arıtma sistemi kullanan 2 site ile ilgili özet bilgiler ve paket arıtma sistemlerinde karşılaşılan sorunlar Tablo 5’de verilmektedir.

 

Örnek olarak verilen A ve B siteleri ve bunun gibi kendi paket arıtmasını iÅŸletmeye çalışan siteler, paket arıtma tesisi kullanmak yerine tek bir merkezi arıtma tesisine baÄŸlanarak atıksularını arıtmaları durumda yukarıda belirtilmiÅŸ olan iÅŸletme problemleri ile karşılaÅŸmayacaklar. Ayrıca merkezi arıtma tesisi avantajından dolayı daha ekonomik arıtma maliyetlerine sahip olacaklar, daha düzenli su çıkış analizleri ve denetimleri yapılabilecektir.

 

Zekeriyaköy Atıksu Biyolojik Arıtma Tesisi özel olarak iÅŸletilen merkezi arıtma tesisleri için çok güzel bir örnektir. Bugün için Zekeriyaköy bölgesinde bulunan ViÅŸne 1-2-3, Turunç 1-2-3, ÇaÄŸla 1-2, Çitlenbik, Yaprak, Kardelen ve Konaklar mahallerinde bulunan 14 site, yaklaşık 1200 ev ve iÅŸyerinin kanalizasyon ve evsel atıksularını arıtmaktadır. Konut başına düÅŸen atıksu arıtma bedeli ise 2011 yılı için aylık 41.5 TL+KDV’dir. Tablo 5: Zekeriyaköy’de 2 Sitenin Paket Arıtma Sistem Mukayesesi & Sorunları A Sitesi B Sitesi Konut/Ä°ÅŸyeri Sayısı 108 239 Doluluk 50 140 Toplam Debi (m³/gün) /Gelen Debi (m³/gün) 100/40 300/100 Devreye Alınma Tarihi 2000 2000 Paket Arıtma Tesislerinde Karşılaşılan Sorunlar Arıtma Tesisleri yerin altında olduÄŸundan mikroorganizma üretilememekte, F/M oranını ayarlamak için üre kullanılmaktadır. Rüzgârlı dönemlerde yoÄŸun koku problemi yaÅŸanmaktadır. Arıtma tesislerinin havalandırma yetersiz olduÄŸundan ve F/M oranı ayarlanamadığından mikroorganizma üremesinde sorun yaÅŸanmakta, sorunu gidermek için üre kullanılmaktadır.

 

Ä°stanbul ilinde 6000 adetin üzerinde endüstriyel atıksu tesisi bulunmakta, ancak bu sayıdan daha fazla olduÄŸu tahmin edilen evsel atıksu tesisi sayısı ise tam olarak bilinememektedir. 2004 Yılından beri çok merkezi ve yol üstünde olan, Zekeriyaköy Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi bile 2011 yılı sonuna kadar sadece 1 defa denetlenebilmiÅŸ, daha ücra yerlerdeki yerleÅŸim yerleri ve sitelerde bulunan çok sayıda evsel atıksu arıtma tesislerinin ise denetimin nasıl ve ne sürelerle yapıldığı ise bilinememektedir.

 

5. Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisleri Ä°ÅŸletilmesi

Bir biyolojik arıtma tesisinin doÄŸru olarak iÅŸletilebilmesi, doÄŸru bir projelendirme kadar önemlidir. Bir tesisin iÅŸletilmesi esnasında öncelikle aÅŸağıda sıralamış olduÄŸumuz faktörlere dikkat edilmesi gerekmektedir.

• GiriÅŸ Debisi ve Kirlilik Yükü

• Besin/Mikroorganizma Oranı

• Düzenli Kontrol ve Analiz

• Düzenli Periyodik Bakım

 

5.1 GiriÅŸ Debisi ve Kirlilik Yükü

Arıtma tesisi projelendirilmesinde esas alınan en önemli kriter giriÅŸ debisidir. Nüfustaki deÄŸiÅŸimlerin ve tesisin ekonomik ömrünün göz önünde bulundurulduÄŸu bir projelendirmenin ardından, tesisin sürekli olarak düzenli çalışmasını saÄŸlamak için, giriÅŸ debisi ve kirlilik yükünün stabil tutulması oldukça önemlidir.

 

BahsetmiÅŸ olduÄŸumuz evsel atıksu arıtma sistemleri mikroorganizmaların varlığında arıtma iÅŸlemlerini gerçekleÅŸtirdiklerinden, kirlilik yükündeki ani dalgalanmalarda sistemin biyolojik yapısı bozulmakta ve biyolojik yapı stabil hale geçinceye kadar tesis verimsiz çalışmaktadır. Bu deÄŸiÅŸimler, yüksek kapasiteyle çalışan merkezi atıksu arıtma tesislerinde kolay tolere edilebilirken, düÅŸük kapasiteyle çalışan paket atıksu arıtma sistemleri ise bu deÄŸiÅŸimi kolay bir ÅŸekilde tolere edemeyerek arıtma veriminin düÅŸmesine ve çıkış suyu kalitesinin bozulmasına sebep olurlar.

 

5.2 Besin / Mikroorganizma Oranı

DiÄŸer adıyla F/M oranı, havalandırma havuzundaki organik maddelerin metabolize edilebilmesi için ortamda bulunan mikroorganizmaların miktarını belirten orandır. Bu oran giriÅŸ suyu BOÄ°5 deÄŸerinin ortamdaki aktif biokütle oranına bölünmesi ile elde edilir. F/M oranının yüksek olması, ortamda bulunan besin miktarının mikroorganizma miktarından fazla olduÄŸunu göstermektedir. Bu durum mikroorganizmaların yüksek hızda büyüme eÄŸilimine girmesine ve hızlı bir ÅŸekilde üremesine sebep olur. Bu üreme sonucunda çamur kabarması, çamur yüzmesi ve köpük gibi sorunlar oluÅŸmaktadır.

 

F/M oranın düÅŸük olması, ortamda bulunan mikroorganizma miktarının besin miktarından fazla olduÄŸunu göstermektedir. Bu durum mikroorganizmaların üreme hızının düÅŸmesine dolayısıyla da arıtma tesisi veriminin düÅŸmesine sebep olmaktadır. Sistemde ani F/M deÄŸiÅŸiklilerine mani olabilmek için, F/M ayarı çamur geri devri ile veya sisteme giriÅŸ yapan atıksuyun debisiyle ayarlanabilir.

 

Kapasitesi büyük olan arıtma tesislerinde bu durum tesis içinde kolaylıkla saÄŸlanabilirken paket arıtma tesislerinde ise tesis dışından yabancı madde ilavesiyle F/M oranı kontrol altında tutulabilir. Paket arıtma sistemlerinin iÅŸletilmesi esnasında bu oran 0,05–0,1 arasında deÄŸiÅŸirken, klasik aktif çamur sisteminde bu oran 0,2–0,6 arasındadır. Bu deÄŸerler de bize paket arıtma sistemlerinin, F/M oranındaki ufak dalgalanmalarda bile, çeÅŸitli iÅŸletme sorunları ile karşı karşıya kalınacağını göstermektedir.

 

5.3 Düzenli Kontrol ve Analiz

Arıtma tesislerinde sık rastlanan sorunların en başında tesislerin düzenli olarak kontrol edilmemesi gelmektedir. Kontrollerin düzenli olarak yapılmaması durumunda tesislerin kullanım ömrü kısalmakta, arıtma verimi düÅŸmekte ve tesisler bir süre sonra atıl duruma gelmektedirler. Bu duruma özellikle paket arıtma tesislerinde sıkça rastlanılmaktadır. Arıtma tesisiyle ilgilenecek personel eksikliÄŸi veya sorumlu personelin ihmalkârlığı sonucu sistemlerde istenmeyen sorunlar görülmekte ve sonunda paket arıtma sistemi kullanılamaz hale gelmektedir. Aynı durum kapasitesi büyük olan betonarme arıtma tesisleri içinde geçerlidir.

 

Arıtma sistemlerinin atıl duruma geçmesine engel olmak ve arıtma verimini yüksek tutmak için arıtma tesislerinden sorumlu ve tesisin iÅŸletilmesi ile ilgili gerekli eÄŸitimi almış yeterli sayıda teknik personelin görevlendirilmiÅŸ olması gereklidir. Personelin görevlendirilmesi dışında, tesisin verimli çalışıp çalışmadığını kontrol etmek için arıtılmış suya ve ham suya rutin olarak analizler yapılarak tesis sürekli kontrol altında tutulmalıdır.

 

BahsettiÄŸimiz kontrol ve analizlerin düzenli olarak yapılması paket atıksu arıtma tesisleri için maddi külfet olarak görülmekte ve bu sebeple tesisle ilgilenecek tam zamanlı bir personel bile görevlendirilmemektedir. Ancak, büyük merkezi atıksu arıtma tesisleri daha fazla nüfusun ihtiyacını karşıladığından iÅŸletme maliyetinin, kiÅŸi başına düÅŸen miktarı daha az olmakta ve bu durumda da, tesisin iÅŸletilmesi için gerekli personel istihdam edilebilmektedir. Bu sayede merkezi atıksu arıtma tesisi sürekli olarak kontrol altında tutulmaktadır ve sistemin verimli çalışması saÄŸlanmaktadır.

 

5.4 Düzenli Periyodik Bakım

Arıtma tesislerinin ömrünün uzunluÄŸu, iÅŸlevini devam ettirebilmesi ve veriminin yüksek olması tesislerin periyodik bakımlarının zamanında ve tam olarak yapılmasına baÄŸlıdır. Betonarme merkezi atıksu arıtma tesislerinin bakımlarının eksiksiz ve zamanında yapılması tesislerin uzun yıllar boyunca sorunsuz kullanılmasını saÄŸlamaktadır. Ancak, bakımları periyodik olarak yapılmayan tesisler ekonomik ömrünü tamamlayamadan kullanılamaz hale gelerek hem maddi, hem de ekolojik zararlara sebep olmaktadırlar.

Özellikle kullanım ömrü daha kısa olan paket arıtma tesislerinde bakımların periyodik olarak düzenli yapılmadığı durumlarda tesisler yaklaşık 2–3 yıl gibi çok kısa bir süre içerisinde kullanılamaz hale gelerek yapılan yatırımların çöpe gitmesine sebep olabilmektedir. Ancak bu tesislerin bakımlarının düzenli yapılması durumunda bile tesislerin kullanım ömrü maksimum 5–10 yıl arasındadır. Kullanım ömrü biten paket arıtma tesisleri ise hurda konumuna geçmekte ve tekrar kullanılamamaktadır. Bu gibi durumu engellemek için betonarme atıksu arıtma tesisleri tercih edilmelidir.

 

6. Sonuç

Zekeriyaköy gibi ÅŸehir kanalizasyon ÅŸebekesi uzağında, nüfus yoÄŸun yerleÅŸim bölgelerinde ayrı ayrı ve dağınık çok sayıda sitelere paket atıksu arıtma tesisleri kurdurmak yerine, bu topluluÄŸun ihtiyacını karşılayacak tek bir merkezi betonarme atıksu arıtma tesisi inÅŸa ettirmek, yukarıda bahsedilen iÅŸletme, çevre ve denetim zorluÄŸu gibi birçok sorunun giderilmesine yardımcı olacaktır. Ayrıca ülkemizin kısa vadede paket arıtma tesisi çöplüÄŸü haline gelmesine de engel olacak, daha uzman personel kadrosu ile daha verimli, ekonomik ve çevreci bir iÅŸletme saÄŸlayacaktır.

 

Daha temiz bir çevre ve daha sorunsuz arıtma tesisi iÅŸletmesi için paket atıksu arıtma tesisleri yerine merkezi atıksu arıtma tesislerini tercih ve teÅŸvik etmeliyiz.

 

Kaynaklar

1. Yıldız O. “Ä°SKÄ° Atıksu Arıtma Tesisleri Mevcut Durumu”, 2010.

2. Acar Y. “Endüstriyel Atıksuların Kontrolü Amacıyla Ä°SKÄ° Faaliyetleri” , 2010.

3. Edipali T. “Zekeriyaköy Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Kapasite Raporu”, 2010.

4. Özdemir E.“Zekeriyaköy Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Su Çıkış Analiz Raporları”, 2011.

5. Çelikkol L. “Zekeriyaköy Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Akım Åžeması”, 2010.