Mevzuata Kısa Bir Bakış

Konuya açıklık getirilebilmesi için, genel olarak gaz yakan cihazlarla ilgili teknik mevzuata kısaca göz atmak ta yarar var. 

 

Piyasaya arz edilen ürünlerle ilgili en önemli mevzuat, kısaca Çerçeve Kanun olarak da anılan 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun’dur. Kanun hem CE işaretlemesi kapsamındaki ürünleri hem de CE işaretlemesi kapsamı dışında kalan ürünleri kapsamaktadır. Başka bir deyişle CE işareti kapsamında olsun ya da olmasın piyasaya arz edilen tüm yeni ürünler bu kanun kapsamındadır. Yasanın 5. Maddesi konumuzla doğrudan ilgilidir ve aynen şu hükümleri getirmektedir: 

 

“Piyasaya arz edilecek yeni ürünlerin ilgili teknik düzenlemeye uygun olması zorunludur… Birinci fıkrada (bir önceki cümle-AÖ) belirtilen hususlarda düzenlemeler yapmaya, sınırlamalar getirmeye ve istisnalar tanımaya Bakanlar Kurulu yetkilidir…. Üretici, piyasaya sadece güvenli ürünleri arz etmek zorundadır. Teknik düzenlemelere uygun ürünlerin güvenli olduğu kabul edilir. Teknik düzenlemenin bulunmadığı hallerde, ürünün güvenli olup olmadığı; ulusal veya uluslararası standartlara; bunların olmaması halinde ise söz konusu sektördeki iyi uygulama kodu veya bilim ve teknoloji düzeyi veya tüketicinin güvenliğe ilişkin makul beklentisi dikkate alınarak değerlendirilir.”

 

Görüldüğü gibi referans noktası olarak teknik düzenleme alınmaktadır. Nedir teknik düzenleme? Kanundaki tanım aynen şöyle: “Bir ürünün, ilgili idari hükümler de dahil olmak üzere, özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi işlemleri hususlarından biri veya birkaçını belirten ve uyulması zorunlu olan her türlü düzenleme.”

 

Şimdi konumuzla ilgili teknik düzenlemelerden biri olan 2009/142/AT (90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik’e bir göz atalım… Yönetmelik “yemek pişirme, ısınma, sıcak su elde etme, soğutma, aydınlatma veya yıkama amacıyla kullanılan ve gerektiğinde, normal su sıcaklığı 105°C’yi aşmayan su elde etmek gibi amaçlarla gaz yakan cihazları, cebri üflemeli brülörleri ve bu brülörler ile teçhiz edilen ısıtma elemanlarını” kapsamaktadır. Endüstriyel tesislerde gerçekleştirilen endüstriyel işlemlerde kullanılmak üzere özel olarak tasarımlanan cihazlar bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır.

 

Önce genel mevzuattan başladık. Şimdi gaz yakan cihazlara ilişkin diğer mevzuatlara bakabiliriz. Bu konuda akla gelen ilk mevzuat ise EPDK tarafından hazırlanan ve 18 Eylül 2002 tarihli ve 24880 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren “Doğal Gaz Piyasası İç Tesisat Yönetmeliği” dir. Söz konusu yönetmeliğin 1. maddesi aynen şöyledir: 

 

“Bu Yönetmeliğin amacı; doğal gazın tüketimine yönelik olarak bina veya arsa içine yerleştirilecek her türlü doğal gaz cihazlarının ve ilgili tesisatın, ulusal ve/veya uluslararası standartlara göre tesis ve kontrol edilmesine ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.”

 

Söz konusu yönetmeliğin 2. maddesine baktığımızda ise şu ifade ile karşılaşmaktayız: 

“Bu Yönetmelik; iç tesisatın tasarımı, yapımı, kontrolü, işletmeye alınması ve işletilmesi, her türlü doğal gaz teçhizat ve cihazlarının yerleştirilmeleri ile gaz kaçak veya kazalarına karşı alınacak önlemlere ilişkin usul ve esasları kapsar.”

 

Yönetmeliğin 2. maddesi kapsamı “iç tesisat” ile sınırlandırdığına göre, iç tesisat tanımının detaylarına da bir göz atmakta yarar var. Yönetmelikte iç tesisat şu şekilde tanımlanmaktadır: 

“Basınç düşürme ve ölçüm istasyonu veya servis kutusu çıkışından itibaren sayaç hariç, müşteri tarafından yaptırılan ve mülkiyeti müşteriye ait olan boru hattı ve teçhizatı ile tüketim cihazları, atık gaz çıkış borusu, baca ve havalandırma sistemleri gibi tesisat.” Görüldüğü gibi yönetmelik, sayaç hariç olmak üzere, basınç düşürme istasyonundan bacaya kadar sistemin tamamını “iç tesisat” olarak tanımlamaktadır. 

 

İç tesisatın, ilgili ulusal ve/veya uluslararası standartlara göre tesis edilebilmesi ve tesisattaki gaz kaçak veya kazalarına karşı alınacak önlemlere ilişkin usul ve esasların dayandırılacağı teknik dayanaklar ise yönetmeliğin 5. Maddesinde tanımlanmaktadır:

 

“İç tesisatın tasarımı, yapımı, yerleştirilmesi, kontrolü, işletmeye alınması ve işletilmesi ile ilgili olarak TS, EN, ISO, IEC standartlarından herhangi birine, bu standartlarda yoksa, TSE tarafından kabul gören diğer standartlara uyulması zorunludur. Standartlarda değişiklik olması halinde; değişiklik getiren standart, uygulanan standardın iptal edilmesi veya yürürlükten kaldırılması halinde ise yeni standart geçerli olur. İç tesisatta, standart belgesine sahip olmayan malzeme kullanılamaz. İç tesisatta meydana gelebilecek gaz kaçak veya kazalarına karşı alınacak önlemler hususunda da anılan standartlar geçerlidir.”

 

Yönetmeliğin bu maddesinde öncelikle uygunluk değerlendirmesinde esas alınacak referanslar belirlenmekte ve, uygunluğun ancak “TS, EN, ISO, IEC standartlarından herhangi birine, bu standartlarda yoksa, TSE tarafından kabul gören diğer standartlara uyulması” ile sağlanabileceği ifade edilmektedir. İlk bakışta bir sorun yokmuş gibi görünse de, uygulamada bu ifade yıllardır bir yığın karmaşaya neden olmuştur. Bu nedenle yönetmelikte değişiklik yapılması için son zamanlarda ciddi adımlar atılmış olmasına ve hatta değişiklik taslağı hazırlanmış olmasına rağmen değişiklik çalışmaları henüz sonuçlandırılmamıştır. 2009/142/AT (90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik’in zorunlu olarak yürürlüğe girdiği 01.01.2004 tarihinden beri, yönetmelik kapsamında olan cihazlara ilişkin olarak yaşanmakta olan karmaşayı şu şekilde özetlemek mümkündür:Son 1-2 yıl öncesine kadar yönetmelik kapsamındaki ürünler için dahi gaz yakan cihaz üreticilerinden CE işaretiyle ilgili herhangi bir belge ya da doküman yerine sadece TSE belgesi isteniyordu. Bu nedenle CE işareti iliştirilmiş olan ürünlerde gaz açma işlemi için uygunluk değerlendirme sertifikaları yeterli görülmüyor ve ek olarak TSE belgesi isteniyordu. Standardı olmayan ürünlere gaz verilmesi için TSE’den veya üniversitelerden özel ürün değerlendirme raporu isteniyordu. İç tesisat yönetmeliğinde bahsedilen EN, ISO, IEC standartlarına uygunluğun belgelendirilmesi için gaz dağıtım şirketlerini ikna edebilecek yöntem bulunamıyordu. Bu sorunları daha ayrıntılı olarak aşağıda ele almak istiyoruz.

 

Uygulamada Yaşanan Sorunlar

 

CE işaretlemesi ve standartlar

Bilindiği gibi 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun gereğince, 2009/142/AT (90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik kapsamında olan ürünlerin, yönetmeliğin temel gereklerini karşılaması yani, “CE işareti” taşıması yasal bir zorunluluktur. Gaz yakan cihaz üreticileri esas olarak yönetmeliğin temel gereklerini karşılamak zorundadırlar. Temel gerekleri karşılamak için iki farklı yol izleyebilirler. Birinci yol, üeticiler isterlerse üretimlerini bir standarda uygun olarak gerçekleştirebilirler. Özellikle Uyumlaştırılmış Avrupa Standartları ilgili yönetmeliklerin temel gereklerini karşılamak amacıyla hazırlandıklarından, üreticilerin işini son derce kolaylaştırmakta olduğundan, uygulamada genellikle üreticilerin tercih ettikleri yöntem Uyumlaştırılmış Avrupa Standartlarına uygun üretim gerçekleştirmek şeklindedir. Eğer istemiyorlarsa farklı usul ve yöntemler uygulayarak ilgili yönetmeliğin temel gereklerini karşılayan bir üretim tekniği uygulayabilirler. Yani 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun üreticilere, temel gerekleri karşılamak için herhangi bir standarda uymak gibi bir zorunluluk getirmemektedir. Diğer yol ise, söz konusu düzenleme gereğince, üretici uyumlaştırılmış standarda uyma yolunu tercih etmediğinde, veya ürünüyle ilgili yayınlanmış bir standart mevcut olmadığında, temel gereklere uygunluğu sağladığını kanıtlamak zorundadır. Üreticinin ikinci yolu seçmesi halinde, ürünün uygunluk değerlendirmesini yapan Onaylanmış Kuruluşlar, temel gereklere uygunluğun sağlandığından emin olmak için oldukça kapsamlı inceleme ve değerlendirmelerde bulunmaktadırlar. Her ne kadar 4703 sayılın yasa üreticilere bir standarda uyma zorunluluğunu getirmiyorsa da,  üreticiler genel olarak, uygunluk değerlendirme sürecinde herhangi bir süprizle karşılaşmak istemedikleri için ürünle ilgili standart dışında bir üretim gerçekleştirme yolunu tercih etmemektedirler. Görüldüğü gibi “Doğal Gaz Piyasası İç Tesisat Yönetmeliği” nin 5. Maddesi, Yönetmelik kapsamına giren ürün ler için, 4703 sayılı yasaya aykırı bir şekilde üreticileri standartlara uymaya zorlamaktadır. Bu nedenle yönetmelik revizyonunda bu hususun da dikkate alınması ve yasaya aykırılığın giderilmesi gerekmektedir.

 

Yönetmeliğin 5. maddesi mevcut hali ile standartlara uygunluk için atıfta bulunurken “CE işareti” ne herhangi bir atıfta bulunmamaktadır. Esas itibarı ile tesisat elemanlarının uygunluğu ve sistemin emniyeti amacıyla yayınlanmış olan bir yönetmeliğin, ürün güvenliğini gösteren “CE” işaretine atıfta bulunmaması çok büyük bir eksikliktir. Her ne kadar değişiklik taslağında bu eksikliğin giderilmesine yönelik faaliyetler başlatılmış olsa da sorunlar bütünüyle çözümlenmiş gibi görünmemektedir. Değişiklik tasarısına göre, “CE” işaretine ek olarak TSE belgesinin de istenmesi düşünülmektedir. Hem CE işaretine atıfta bulunup hem de standartlara uymayı zorunlu kılmak, Türkiye’nin de yasal olarak kabul etmiş olduğu Yeni Yaklaşım Yönetmelikleri’ nin felsefesine çok uygun düşmemektedir. Üreticilerden hem CE işareti ve hem de TSE belgesi istemek, yani üreticiyi ikinci kez belgelendirmeye zorlamak, üretici açısından hem zaman ve hem de para kaybı demektir. Güvenlik açısından bakıldığında da ikinci bir belgelendirmenin ürüne kattığı bir artı değer olduğunu da düşünmüyorum.

 

Gaz yakan cihazlar yönetmeliği kapsamı dışında kalan ürünler

Bilindiği gibi 2009/142/AT (90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik endüstriyel prosesler için özel olarak üretilen gaz yakan cihazları kapsam dışı tutmaktadır. Bu nedenle endüstriyel amaçlı gaz yakan cihazlara “CE” işaretlemesi yapılamamaktadır. Bu durumda yapılması gereken şey nedir? Yukarıda da açıkladığımız gibi, 4703 sayılı kanun yalnızca CE işaretli ürünleri değil, piyasaya arz edilen tüm ürünleri kapsamaktadır. Teknik düzenlemesi(yönetmeliği) olmayan ürünlerdeki güvenliğin nasıl sağlanacağını şu şekilde tanımlamaktadır: 

 

“Teknik düzenlemenin bulunmadığı hallerde, ürünün güvenli olup olmadığı; ulusal veya uluslararası standartlara; bunların olmaması halinde ise söz konusu sektördeki iyi uygulama kodu veya bilim ve teknoloji düzeyi veya tüketicinin güvenliğe ilişkin makul beklentisi dikkate alınarak değerlendirilir.”

 

Yasa, gayet doğal bir şekilde teknik düzenlemenin bulunmadığı durumlarda, ürün güvenliğinin sağlanması için ulusal ve uluslararası standartlara yönlendirme yapmaktadır. Endüstriyel amaçlı gaz yakan cihazla ilgili bir standardın mevcut olması ve standarda uygunluğun belgelendirilmesi halinde işimiz kolay gibi görünmektedir. Tesisatta kullanılacak ürün bir belgelendirme kuruluşu tarafından uygunluk değerlendirmesi işlemine tabi tutulacak ve uygun bulunan ürünler belgelendirilecektir.

 

Bir ürünle ilgili standart/standartların mevcudiyeti hem üreticilerin, hem uygunluk değerlendirme kuruluşlarının ve  hem de ilgili tarafların işini kolaylaştıran bir faktördür. Çünkü bir ürün standardı hazırlanırken, standardı hazırlayan kuruluş tarafından, gerek ürünle ilgili gerekse de ürünün çalışacağı sistemle ilgili teknik gerekler dikkate alınmakta ve gerektiğinde, ilgili standartlara göndermeler yapılarak, ürünün ve sistemin temel ihtiyaçlarına cevap aranmaktadır. Bir standardın mevcut olmaması durumunda ürün performansı, ürün güvenliği, çevre sağlığı ve enerji verimliliği gereklerinin nasıl ve kim tarafından belirleneceği hususu önem kazanmaktadır.

 

Örneğin TS EN 676 standardı gerek endüstriyel ve gerekse de domestik uygulamalar için cebri üflemeli gaz yakıtlı brülörleri kapsamaktadır. Bu nedenle, endüstriyel amaçlarla üretilen cebri üflemeli gaz yakıtlı brülörlerin, ilgili standartlara ve ilgili Yönetmeliklere uygunluğunun belgelendirilmesi halinde teknik gereklerin sağlanacağı düşünülebilir. Yine TS 11391 ve TS 11393 standartları kapasite sınırı koymaksızın tüm atmosferik gaz yakıtlı brülörleri kapsamaktadır. TS 11391 standardı, atmosferik gaz brülörleri ile ilgili genel kuralları tanımlarken; TS 11393 standardı, atmosferik brülörlü gaz tüketim cihazlarının tanım, kural, deney ve işaretlemesi ile ilgili genel çerçeveyi belirlemektedir. Bu standartlara ve ilgili Yönetmeliklere uygunluğunun belgelendirilmesi halinde yine teknik gereklerin sağlanacağı düşünülebilir. Bu nedenle ürünle ilgili standardın olması durumunda, uygulamacılar açısından işler kolaylaşmaktadır. Ancak yukarıdaki standartların kapsamında olan ürünler ayrıca ilgili Yönetmeliklerin gereklerini de sağlamalıdırlar. Mevcut uygulamada, tesisatı oluşturan bileşenlerden biriyle ilgili ürün standardı olmaması durumunda gaz dağıtım şirketleri haklı olarak, konuyla ilgili(doğal gaz yakan cihazlar) akreditasyonu olan kurumlardan ürünle ilgili “gaz yakmaya uygunluk belgesi” talep etmektedirler. Özellikle endüstriyel amaçlı gaz yakan cihaz çeşitlerinin bir kısmında C tipi ürün standardı yoktur. Ürünle ilgili bir ürün standardı olmadığı ve ürün çeşitliliği oldukça fazla olmasına rağmen, ne yazık ki, bu kategorideki ürünlerin uygunluk değerlendirmesi için, sektör tarafından belirlenmiş ve herkes tarafından kabul edilebilir teknik kurallar da mevcut değildir. Herkes tarafından benimsenmiş ortak kurallar olmayınca, her bir muayene kuruluşu kendine göre uygunluk değerlendirme kriteri belirlemekte ve belirlediği kriterlere göre ürünleri değerlendirmektedir.

 

Aşağıda, herhangi bir standarda girmeyen bir gaz yakan cihazın uygunluk değerlendirmesi için, yetkilendirilmiş bir muayene kuruluşu tarafından kullanılan değerlendirme kriterlerine ait bir örnek görülmektedir:

     

Örnek değerlendirme kriterleri incelendiğinde, emisyon ölçümleri ile görsel kontrollerin yeterli kabul edildiği görülmektedir. Sistem gazla çalışan bir sistem olmasına rağmen, gaz yakan cihazlarda mutlaka dikkate alınması gereken, gaz devresi sızdırmazlığı, yanma devresi sızdırmazlığı, dokunulabilir yüzey sıcaklıkları, sistemde kullanılan brülörlerin teknik uygunluğu ile ilgili bilgiler (veya brülörün yanması ile ilgili güvenlik deneylerine ilişkin kontrol kriterleri), enerjinin rasyonel kullanımı, elektriksel riskler gibi birçok temel kriterin dikkate alınmadığı dikkat çekmektedir. Bu haliyle yapılan uygunluk değerlendirmesinin yeterli olup olmadığı hususu, tartışmaya açık bir durumdur.

(Devam edecek…)

 

Kaynakça

1. 2009/142/AT Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik

2. 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun

3. Doğal Gaz Piyasası İç Tesisat Yönetmeliği

4. 2006/42/AT Makine Emniyeti Yönetmeliği

5. 2006/95/AT Belirli Gerilim Sınırları Dahilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat İle İlgili Yönetmelik

6. 2004/108/AT Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmeliği

7. EN 746-1, Industrial thermo processing equipment - Part 1: Common safety requirements for industrial thermo processing equipment,

8. EN 746-2, Industrial thermo processing equipment- Part 2: Safety  requirements for combustion and fuel handling systems

9. TS 11391 Gaz Brülörleri-Atmosferik-Genel Kurallar

10. TS 11393 Gaz Tüketim Cihazları-Vantilatörsüz Atmosferik Brülörlü-Terimler, Kurallar, Deneme ve İşaretleme

11. TS EN 676 Brülörler - Vantilâtörlü - Gaz Yakıtlar İçin

12. TS 11396 Yakma Tesislerinin Elektrik Donanımı

13. TS EN 437+A1 Deney gazları - Deney basınçları - Cihaz kategorileri

14. A.ÖZGENÇ- 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Direktifi (PED) Açısından Risk Analizi - Tesisat Dergisi-Nisan 2004

15. A.ÖZGENÇ - Onaylanmış Kuruluşlar ve Uygunluk Değerlendirme Faaliyetleri–Tesisat Dergisi-Ekim 2005, Doğalgaz Dergisi Kasım-Aralık 2005

16. A.ÖZGENÇ, Kazan ve Basınçlı Kaplarda Denetim Yetersizliği-Mühendis ve Makine, Cilt 47, Sayı 559

17. www.epdk.gov.tr

18. www.gazmer.com.tr

19. http://www.demirmakina.com