Yapılarda Enerji Tasarrufu

Hepimizin bildiÄŸi üzere, enerji tüketiminin %35’i yapılara aittir. Bu nedenle bu enerjiden elde edilebilecek tasarruf 7 milyon ton petrole tekabül etmektedir. Bunun parasal deÄŸeri 5 - 6 milyar dolar düzeyinde olmaktadır. Bu anlamda yapıda enerji üretimi, kullanımı, tüketimi önem kazanmaktadır. 

 

Enerjinin son dönüÅŸümü ısı enerjisidir. Dolayısıyla ısı enerjisinin her kullanımında arta kalan enerjinin tekrar kullanımı amaçlanır. Isı enerjisi kullanım ortamından kaçar. Bunun önlemi yalıtımla mümkündür. Ayrıca enerjinin geri kazanımı çok önemlidir. Enerji kaynakları içinden tasarruf amaçlı yenilenebilir enerji kaynağı tercih edilir. Bunlar güneÅŸ, rüzgar, akarsu, jeotermal enerjileridir.

 

Yapılarda enerji; ısınma sıcak su, aydınlatma, elektrikli cihazlarda kullanılır. Bu noktada enerji tasarruf teÅŸebbüsleri mevcuttur. Dolayısıyla tasarımda uygulamada, üretimde ve kullanımda enerji tasarruf usul ve yöntemleri çağımız teknolojisinin temel sorunu haline gelmiÅŸtir.

 

Bir yapının mekanik tesisat tasarımı enerji ekonomisine dönük ilk yaklaşımdır. Tasarıma esas olan ilke ve kriterler analiz edilerek zorunlu standartlar ve yasal kurallar doÄŸrultusunda ‘projenin tasarım’ kavramı ortaya çıkmaktadır. Tasarım kavramı, bir tasarımcının doÄŸru ilkeler içinde projeye yaklaşımını ve seçim kararlarını göstermektedir. Genellikle yapılarda uygulanacak tesisat türleri, yatırımcı verileri, tüketici istekleri, proje ÅŸartnamesi ve sözleÅŸmelerde belirlidir. Ayrıca tesisat türlerinin uygulama ve teknik kuralları, bilim ve teknolojik esaslara dayalı standartlarda, norm ve kodlarda belirtilmiÅŸtir. Esas olan bu çerçevede enerji ve yatırım ekonomisini saÄŸlayan, kullanılabilirlik, yaÅŸanabilirlik standartlarına uygun, güvenli, iÅŸletmesi kolay, çevreye uyumlu saÄŸlıklı yapıların tasarımıdır. Bu yaklaşım projecileri yaratıcı tasarıma yöneltir.

 

Bir yapının ısıtma sisteminin tasarımında; enerjinin üretimi, akışkan seçimi ve taşınım yöntemi, enerji tüketim ekonomisi yönünden çok önemlidir. Bu aÅŸamada gösterilecek özen, ısıl enerjinin üretim ve tüketiminde, enerji ekonomisi, enerji geri kazanımı ve enerji tasarrufu saÄŸlar. Standart ve sıradan yapılarda sadece ısıtma istense dahi pis havanın atılması, iç hava kalitesinin saÄŸlanması, ortamda hava akım ve dengelerinin temini gereklidir. Bu yönden iklim ve çevre koÅŸullarına baÄŸlı olarak doÄŸal havalandırma olanakları daima cebri mekanik havalandırma sistemlerine tercih edilmelidir. Akışkan üretiminde düÅŸük sıcaklık uygulamaları, tabii veya pompa taşınım yöntemleri, ısıtıcı seçimleri, hacim ve alan ısıtmaları, yerden ısıtma yöntemleri, iç konfor sıcaklıkları, iklim verilerine uygun tasarım sıcaklıklarının tespiti, statik ve destek ısıtmaları üretim ve tüketimde enerji ekonomisi yanı sıra geri kazanım imkanları saÄŸlar. 

 

Otel odalarına banyo ısıtıcısı koymadan oda konforunu havlu ısıtıcısı ile saÄŸlamak veya ısı yayan lamba kullanmak bir ısı tasarrufudur. Bunun dışında koridor sıcaklığını oda sıcaklığı ile eÅŸit tutarak kayıpları önlemek, ÅŸaftları atık ısı ile ısıtmak tasarımla sergilenen bir bir enerji ekonomisidir.  Ayrıca ısıtıcının tek odalı bekar stüdyolarını banyo ve odaya damper kontrolü ile arzulanan sürede ısıtması saÄŸlıklı bir buluÅŸtur. Meteorolojik iklim verilerine dayalı statik ısıtmalar, yapıları ortalama ısınma günleri için gerekli konfor sıcaklıklarına ulaÅŸtırmakta, ayrıca ekstrem günler için destek ısıtma yöntemleri uygulanmaktadır. Kanada gibi elektrik enerjisi fiyatları ucuz ülkelerde; sosyal ve toplu konutlarda uygulanan ‘elektrikli tavan panel’ ısıtıcı kullanmaları, enerji taşınım kolaylığı ve elektrik kullanım avantajları ile çevre ve enerji ekonomisine dönük alternatif uygulamalardır. Ä°ngiltere Birmingham’da yaklaşık elli yıldır süren günün iÅŸ saati dışı zamanlarındaki düÅŸük elektrik ücreti uygulamaları ile ısı depolanması, gündüzleri ısıtmada büyük enerji kazanımı saÄŸlamıştır. Aynı ÅŸekilde sürekli kullanılmayan tatil evlerinde veya gündüzleri düÅŸük sıcaklıkla çalışan müstakil yapılarda, ısı üretici yanma ocaklı havalandırma santralleri ile ısıtma saÄŸlanması, sistemde, uzaktan kumandalı kesikli kullanım yöntemlerinin uygulanması dikkate alındığında, kalorifer sistemlerine göre daha avantajlı uygulamalar olduÄŸu görülür.

 

Bu ve benzeri yaklaşımlar tasarımcının bilgi, tecrübe ve becerisiyle saÄŸlanan enerji ekonomisi yöntemleridir. Ancak bu yaklaşım ve deÄŸerlendirmenin o kadar çok yolları mevcuttur ki, günümüz koÅŸullarında bunları deÄŸerlendirebilmek için Ar-Ge ve bilgisayar destekli mühendislik hizmetleri gerekir.

 

Isıtma sistemlerinin yanı sıra, havalandırma ve klima tesisatı uygulamaları ile yapıda enerji sorunu daha büyümekte ve karmaşık hale gelmekte, buna karşın enerjinin üretim, tüketim, etkin kullanımı ve enerji tasarrufu için büyük imkanlar doÄŸmaktadır. Elektronik sanayinin akıl almaz geliÅŸimine paralel mekanik tesisat sistemlerinde uygulanan otomatik kontrol yöntemleri, otomasyon uygulamaları, akılcı ve verimli yapı teknolojileri üretimine neden olmuÅŸtur. Ayrıca otomatik kontrol sistemleri proje hata ve kusurlarını önlemiÅŸ, uygulama ve iÅŸletmede büyük geliÅŸim saÄŸlamıştır.

 

Havalandırma ve klima sistemlerinin tasarımında büyük enerji ekonomisi saÄŸlanabilir. Yapı özellikleri ve fonksiyonuna uyumlu dış hava iklim koÅŸullarının tespiti, dizayn sıcaklıklarının belirlenmesi çok önemlidir. Ä°ç hava konfor sıcaklıkları, ‘efektif konfor’ sıcaklıkları ve yapı kullanıcılarının durumu dikkate alınarak, sapma ve salınımlar içinde ekonomik deÄŸerler belirlenir. Ä°ç hava kalitesi standartlarına uygun kabul edilebilir alt sınırlar, filtrasyon yöntemleri, kalite ve verimlilik ile birlikte enerjinin etkin kullanımını saÄŸlar. Bu tür tasarımda hijyen ve saÄŸlık kurallarına uygun tekrar kullanım, geri kazanım yollarıdır. Bu yöntemler en kolay ÅŸekilde psikometrik diyagramdaki proses etütlerinde anlaşılır. Hava koÅŸullarını karakterize eden kuru termometre, yaÅŸ termometre, entalpi, relatif rutubet, duyulur-gizli ısı oranları, sensible heat faktör oynamaları, sınırlamalar ve kabuller enerjinin etkin kullanım yöntemleridir. Bu usuller sadece tasarım aÅŸamasında kalmayıp, Ar-Ge araÅŸtırmalarına dayalı yeni teknoloji uygulamalarına yol açmıştır. Isı pompası, ısı geri kazanımı, rutubetlendirme yöntemleri, ısı eÅŸanjörleri, free cooling sistemleri; kuru hava destekli klima yöntemleri enerji ekonomisi saÄŸlayan örneklerdir.

 

Yapı teknolojisi sıhhi tesisat uygulamalarında da tasarım, üretim, taahhüt ve servis hizmetlerinde öncelikli amaç verimliliÄŸin yanı sıra enerji geri kazanımı olmuÅŸtur. Yapıların kullanım amaçlarına uygun suyun temini, depolanması, basınçlandırılması pis suların atılması ve geri kazanım olanakları çok önemlidir. Sıhhi tesisat sistemlerinin her alanında tasarruf yöntemleri mevcuttur. Mühendislik hesaplarına göre bir yapının hesaplanan mühendislik enerji yüklerinin, kurulu yüke dönüÅŸümünde, üretilen yeterli enerji ile arzulanan konforun saÄŸlanması amaçlı  enerji yükü belirlenmelidir.

 

Evsizler ve Gecekonduda Oturanlar

Ülkemizin hiç bir yerinde evsiz – barksız vatandaşımızın olduÄŸunu zannetmiyorum. Bunun ötesinde büyük ÅŸehirlerimizde gecekondu da oturanlar mevcut ise de bunların amaçlarının arsalarını devretmek suretiyle rant elde etmek olduÄŸu söylenebilir. Bu anlamda 2000 sonrası siyasi otorite nitelikli kentler anlamında baÅŸarılı sayılabilir. Bugün devlete ait arsalar pazarlanarak satılmakta devlet gelir saÄŸlamakta, firmalar ise gayrimenkul yatırımları ile kar elde etmektedir. 

 

Bu amaçla büyük ÅŸehirlerde alışveriÅŸ merkezleri ve konutlar kurulmaktadır. Ä°nsan bu kadar çok AVM ile rant saÄŸlanabilir mi diye düÅŸünürken, her yerde yeni açılan AVM’nin çalıştığı görülmektedir. Bu anlamda mahalle bakkalları, kasapları, manavları yerlerini AVM’lere terketmektedir. Ayrıca AVM’lerin yaÅŸam koÅŸulları, konfor ÅŸartları ve eÄŸlence yerleri ile büyük avantajları mevcuttur. Özellikle vatandaÅŸlar çocukları ile AVM’ye gitmekte oradaki dolaşım alanlarından, fast-food olanaklarından yararlanmaktadır. Gerçekten AVM merkezleri açık ve kapalı otoparklar, çocuk oyun ve eÄŸlence alanları, dükkan, cafe, restoran ve fast-foodları ile vatandaÅŸlara çok büyük olanaklar saÄŸlamaktadır.

 

Tek tük evsiz–barksız vatandaÅŸa raÄŸmen büyük ÅŸehirlerin belirli kesimlerinde dilenen insanlar mevcuttur. ÇoÄŸu kez organize güçler tarafından yönlendirilen bu dilencilerin bazıları çocuk, kadın, bazıları ise engelli insanlardır. Bu tür düÅŸkünlere toplum el atmalıdır. Ä°ncelendiÄŸi taktirde bunların beÅŸte birinin gerçek fakir ve bakıma muhtaç olduÄŸu anlaşılır. Dolayısıyla insanoÄŸlu çevreye yardım ederken çok dikkatli davranmalıdır.

Sosyal adaletin ilk ilkesi “vergi adaleti”dir. Ülkemizde hiç vergi vermeden refah içinde yaÅŸayan milyonlarca insan mevcuttur. Ayrıca kayıt dışı gelir çok fazla olduÄŸundan gerçek vergi oranı %20 mertebelerine düÅŸmüÅŸtür. Fakir görünümlü fakat iyi kazançlı bir çok ailenin aylık geliri 5 – 6 bin TL’ye eriÅŸmektedir. Bunun yanı sıra aylık geliri yüz binlere eriÅŸen bazı kimselerin vergi beyanları sınırları yıllık 6 – 7 bin TL mertebesindedir. Bu nedenle ülkemizde vergi reformu tesisi gerekmektedir.

 

Esas olan gecekondu niteliÄŸinde olan yapılarda oturan halkımızın konfor koÅŸullarıdır. ÇoÄŸu tek odada yaÅŸar, yatıp kalkarlar. Bu yapılarda genellikle soba ile ısınılır. Sıcak su yoktur. SoÄŸuk su taşıma suyla saÄŸlanır. Ortam hijyenden tamamen yoksundur. Ä°ç hava kalitesi standartlarına hiç uyulamaz. Bu nedenle bu gecekonduların acilen yıkılması yerine sosyal konut yapılması zorunlu hale gelmiÅŸtir.

 

Ankara Yapıları ve Bayındırlık ve Ä°skan Bakanlığı

Meslek hayatımda Ankara’da irili ufaklı binlerce yapının mekanik tesisat projelerinin müellifi olmakla övünürüm. Bu anlamda yüzü aÅŸan mimarla çalıştım. Özellikle Atatürk Bulvarı, Ä°nönü Bulvarı bu tip yapılarla doludur. Kamuya ve özel sektöre ait olan bu yapılardan bugüne dek hiç bir sorun çıkmamıştır. Ayrıca ODTÜ ve Bilkent yapılarını da sayarsak çoÄŸu HVAC sistemlerinde örnek yapılardır. Ancak son yıllarda yaptığım alışveriÅŸ merkezlerinde nedense sorunlarla karşılaÅŸmaktayım. Bu sorunlar daha çok cihaz ve malzeme seçimlerinden kaynaklanmakta, sipariÅŸlerde yatırımcı adına yetkililer uygun cihaz yerine ucuz cihaz seçmekte dolayısıyla sorunlara üretici teklifleri neden olmaktadır.

 

Ayrıca her yapının tasarım anlayışı deÄŸiÅŸmiÅŸtir. Tasarımda belirlenen ilkeler uygulamada ÅŸantiye yetkilisi tarafından kolayca deÄŸiÅŸmekte, sorun hiç bir zaman neden böyle diye tasarımcıya sorulmamaktadır. Son yıllarda Ankara’nın kamu yapıları önemini kaybetmiÅŸtir. Artık proje yarışması yapılmadığı gibi proje ihalelerine de son verilmiÅŸtir. Dolayısıyla TOKÄ° gibi sosyal konutlar ihale ile müteahhitlere verilmekte, tanımlanan koÅŸullara göre inÅŸa edilmektedir. Bu nedenle ülkemizde tasarımla kazanılan deneyim azalmaktadır. Tasarımda deneyimli mimarlarımız, mühendislerimiz iÅŸ yapamaz hale gelmiÅŸlerdir. Bir anlamda design ve build kapsamında inÅŸa edilen yapılar batı uygulamalarından çok farklıdır. Batıda  yapı standartları, kodları ve yönetmelikleri bizden çok farklı ve çok ileridir. AB ülkelerinde bir yapıyı sıradan bir mimara yaptıramazsınız. Aynı ÅŸekilde o tür yapının mühendislik hizmetlerinde deneyim ve sorumluluk esas alınır. Çünkü bu ülkelerde teknik sorumluluk zorunluluÄŸu geçerlidir. Bize gelince en deneyimsiz müteahhitlik firması bile en iyi ve doÄŸru dizayn yaptığı iddiasındadır.

 

Bu arada yakın bir zamanda Bayındırlık ve Ä°skan Bakanlığı’nın feshedileceÄŸi haberleri kulağımıza gelmektedir. Çok üzücüdür. Bakanlığın deneyimi baÅŸka hiç bir Bakanlıkta yoktur. Bu hizmeti yüklenecek olan TOKÄ° idaresinin yapıları ile bayındırlık yapıları mukayese edilirse ÅŸehirlerimizin hiç bir yapısının toplu konut yapılarından farkı kalmayacaktır. 

 

Bu anlamda bulvar binaları ile ODTÜ veya Bilkent Kampüsü yapılarına bakmak gerekir. Ayrıca Anıtkabiri incelemek yararlıdır. Dolayısıyla 1+1, 1+2, 1+3, 1+4, 1+5 konut yapısı ile modern yapıları birbiri ile karıştırmamalı mühendislik hizmetlerinde uzmanlık farklılıkları dikkate alınmalıdır. 

 

Bir Gezide Göze Çarpanlar

Yakın aile dostlarından oluÅŸan dört Ä°talyan çiftle Floransa (Frenze) kentine bir gezi planladık. YaÅŸları bir hayli ileri erkeklerin arzusu doÄŸrultusunda Ankara’dan Luftansa ile Munih’e oradan da Florence’ya yapılan yolculuk çok iyi geçti sayılır. Floransa Roma’nın kuzeyinde, Milano’nun güneyinde bir bölge, Arno nehri üzerinde kurulu ÅŸehir doÄŸal güzellikleri ve yeÅŸillikleri ile meÅŸhur M.S.1000 yılından bu yana geliÅŸen bir ÅŸehir hemen hemen bütün yapılar restore edilmiÅŸ. Åžehir merkezinde bütün evlerin zemin katları dükkan olarak halkın hizmetine açılmıştır. Bütün dükkanların hemen hemen hepsi butik. En meÅŸhur maÄŸazalar burada hizmet veriyor. 

 

Åžehir yılın her günü turist ile dolu. Ayrıca adım başı restoran. Buralarda bir ÅŸiÅŸe su 3 euro, kuver ise adam başı 8 euro. Bence çok pahalı, fakat bu ÅŸehirde yaÅŸamak çok güzel, insana mutluluk veriyor. Bu anlamda ülkemizin her yeri düzenlenebilir. Ama zaman alacaktır. Küçücük bir restorantta dünyanın en güzel yemeÄŸini yapabilmek çok zor bir beceri sayılabilir. 

 

Åžehrin daracık yollarının düzeni, park olanakları bayağı ustalık istemektedir. Floransa, kiliseleri, manastırları, meydanları ve parkları ile öne çıkmaktadır. Ufak tefek tepelerdeki villalar ÅŸehrin en şık otellerine dönüÅŸtürülmüÅŸ olup, bahçesi ve oturma yerleri ile turistlere manzara seyrettirmektedir.

 

Kuzey Ä°talya insanı çok çalışkan, üzüm baÄŸları ve ÅŸarapçılık ile çok meÅŸhur bir yöre, ayrıca bu çevredeki bütün ÅŸehirler ayrı ayrı bir sanayi bölgesi. Otomativ sanayinin yanı sıra pompa sanayi, HVAC, otomasyon endüstrisi almış yürümüÅŸ. Ä°nsanları çok şık, sanırım ortalama gelirleri 4000 euro’nun üstünde, Florence halkı, ailelerine, özellikle çocuklarına çok düÅŸkün bir toplum..