Bizler inşaat sektöründe mekanik taahhüt işleri yapıyoruz. Hem MTMD hem de ISKAV daha çok mekanik tesisat konusunda faaliyet gösteren dernekleri bir araya getiren kuruluşlar. Son 50 yıla baktığımızda Türkiye’de inşaat sektörü çok hızlı bir süreçten geçti. Yurt içinde olduğu gibi yurt dışında da ciddi çalışmalar yapılıyor. Yurt dışında veya ülkemizde yabancılarla birlikte yürütülen projelerden  belli şeyler öğreniyoruz. Mesela bundan 40 yıl kadar önce bilinmeyen bazı kavramlar vardı “ shop drawing”, malzeme onay prosüdürleri,as built projeler gibi.. Bunlar artık mekanik tesisat sektöründe yerli yerine oturdu. Ama oturmayan şey, yabancıların “Test, Balancing and Commissioning” dedikleri kavram var. Biz buna Test, Ayar ve Dengeleme (TAD)” diye tanımlıyoruz. 

 

“Test, Ayar ve Dengeleme için ciddi emek ve para harcadık”

Test, Ayar ve Dengeleme dediğimiz kavramlar herkesin kafasında farklı olarak algılanıyor. ISKAV da bu amaçla bu çalışmaları  disipline etmeye çalışıyor. ISKAV’ın yaklaşık 10 yıldır bu konuda çalışmaları var. Bizim test, commissioning konusuyla nasıl ilgilendiğimizi anlatmak istiyorum. İlk olarak 1995 yılında Pfizer ilaç fabrikasını yaptığımızda böyle bir süreç karşımıza çıktı. 1995’te yabancılarla çalışarak bu konunun ne kadar önemli olduğunu anladık. 80’lı yıllarda ısıtma soğutma uygulamasını tamamlayıp  sistemi devreye aldığımızda ve yapı genel olarak ısınıp soğuyorsa tamam bu işi başardık derdik. Ama işin böyle olmadığını süreç içersinde gördük. Test, Ayar ve Dengeleme için işi ciddiye alan mekanik yüklenici firmalar  bu iş için ciddi emek ve para harcadılar. Bu çalışmaların geri dönüşünün hem mal sahibine, hem tasarımcıya hem de ülke ekonomisine enerji tüketimi anlamında çok büyük katkısı oluyor. Az önce de söylediğim gibi ISKAV bu süreci 10 yıldır takip ediyor ve ciddi çalışmalar yapıyor. 

 

Yaklaşık iki yıl önce ISKAV’ın içinde Test, Ayar, Dengeleme (TAD) adında bir komisyon kuruldu. Bu komisyon öncelikle Türkiye’deki süreci inceledi. Yurt dışındaki benzer çalışmaları takip etti ve buradan hareketle bir yol haritası çıkarttık. Türkiye’de bu işi bağımsız olarak yapan bir kuruluşun olmadığını gördük. Ama ciddi mekanik taahhüt firmaları dört dörtlük olmasa da kendi bünyesindeki kişilerle bu işleri bir şekilde yapmaya çalışıyor. Bazı firmalar işletmeye aldığı sistemin ölçümlerini yapmaya çalışıyor. Ama tabi en önemlisi herkesin kendine özgü  test, ayar, dengeleme felsefesi, standartları,   veya dokümanları var.  ISKAV da Türkiye’ye özgü standartlar oluşturulmasını hedefledi. Önce biz mi oluşturalım yoksa yurt dışındaki bir yapıyı mı dikkate alalım  diye düşündük, araştırdık. Bu çalışmalar ağırlıklı olarak Amerika’da yapılıyor. ASHRAE’nin, SMACNA’nın, Müteahhitler Birliği’nin Test, Ayar ve Dengeleme konusunda yaptığı çalışmalar var. National Environmental Balancing Bureau (NEBB) adında kuruluşlar var. Bunlar hem standartlarını oluşturuyor hem de denetim yapıyorlar. Sertifikalandırdıkları firmaların belirli dönemlerde hem ölçü aletlerini hem de oradaki insanların CV’lerini yapılan işlerin referanslarına bakarak, sertifikalarını her yıl güncelliyorlar. 

 

Bu dört yapıyı incelediğimizde bize en uygun olanını, dokümanlarıyla da zengin olanını NEBB’i bulduk. Tabi bu bir karardı, NEBB’le gidelim dedik fakat NEBB’in kitabını yayınlarken hemen tercüme edemiyorsunuz. İkinci aşama NEBB’le yazışmalar yapıldı. Bu konuda İsmet Gencer ve Metin Duruk gerçekten çok özverili çalıştılar. İkinci aşama da NEBB’le yazışmalar süreciydi. NEBB’den olumlu yanıt aldık. 

 

“NEBB kitapçığı sayesinde içeriği dolu, kapsamı zengin bir standardımız oldu”

Birincisi, klima sistemlerinin test edilmesi, ayarlanması, dengelenmesi usul standartları kitabının çevirisiydi. Kitabın yayınlanmasıyla ilgili izinleri aldık. Birinci aşamada kitabı yayınladık. Çevirisi çok sancılı oldu. Önce bir tercüme bürosuna verdik. Kitap tercüme edildi, ama önümüze gelen metin ve tanımlar çok farklıydı. Aynı durum MTMD’nin sac kanal imalat ve montaj işleri teknik şartnamesi olan DW-144 kitapçığını tercüme ederken de başımıza geldi. Bu tip teknik ağırlıklı kitapların konusunda uzman, yabancı dile hakim kişiler tarafından yapılması çok daha faydalı olacağına inanıyorum. NEBB in bu  kitabı, Prof. Dr. Hasan Heperkan, Zeki Aksu ve ben Türkçe’ye kazandırdık. Hataları, eksikleri var ama bunlar ikinci baskıda düzeltilecektir. Böylece, Türkiye için bizim yaratmadığımız ama içeriğiyle dolu dolu ve kapsamı zengin bir standardımız oldu. 

 

Bu kitabın içerisindeki sorumluluklar çok güzel ifade edilmiş. Yaptığınız iş daha önce de söylediğim gibi işverene, tasarımcıya kolaylık sağladığı gibi sizin işinizi de kolaylaştırıyor, ayrıca enerji ekonomisine de katkı sağlıyor, fakat burada üçlü bir ayak var. Tasarımcı bu işi tasarlarken artık yavaş yavaş Test and Balancing’le ilgili NEBB’in istediği sorumlulukları veya görevleri yerine getirmesi lazım. Tasarımcının bu kitabı iyi okuması lazım. Tasarımcılar, tasarım esnasında nasıl belirli disiplinlerden ( soğuk depo, otomasyon, yangın gibi) destek alıyorlarsa, ISKAV dan ya da  kurulacak yeni  TAD firmalarından da Test and Balancing konusunda tasarım desteği alabilir. Tasarımda gördüğümüz eksikler yerli yerine oturursa uygulama aşamasında çok daha rahat ediyoruz.  Bu kitapta tasarımcının görev ve tanımları belli yapacağı işler mevcut. Uygulama sırasında ise  mekanik müteahhitlerin özellikle kanal testleri, belli yerlere test delikleri  açılması, ya da eksik damperler varsa onların konulması gibi bu süreç içerisinde ciddi bir çalışma yapması gerekiyor. En önemlisi  mekanik yüklenicinin  işin sonuna ya da ortalarına doğru Test and Balancing programını yapması lazım. Çünkü bizde iş programları işin yapımı ve sistemin devreye alınmasına kadar gidiyor TAD çalışmaları maalesef  iş programı kapsamına alınmıyor.. Ama bu süreç hakikaten sancılı ve uzun, 3-4 ayı buluyor. Yaşadığımız deneyimlerle bu süreci biraz daha kısaltmaya çalışıyoruz. 

 

Mekanik müteahhidin görevlerini iyi tanımlaması gerektiğine inanıyorum. Bunu da tasarımcı tanımlayacak. Tasarımcı hem NEBB’de yazdığı gibi projesindeki eksikleri giderecek hem de mekanik müteahhidin yapacağı işleri tanımlayacak. Böylece teklifi veren mekanik müteahhit hem onu birim fiyat olarak bir kenara yazacak hem de yapacağı işlerin maddi kayıplarını göz önünde tutacak.

 

“Kitap sektörü disipline ediyor”

Bu kitap, tasarımcının ve müteahhitlerin sorumluluklarını çok güzel anlatmış. Üçüncüsünde de test balancing’i yapan şirketin sorumluluklarını tanımlamış. Bence kitaptaki en güzel kısım bu. Sektörü disipline ediyor. Onun dışında pompanın debisinin, hava debisinin ölçülmesi zor ve zahmetli bir iş ama bir şekilde yapılıyor. Fakat bu üç sacayağının görevlerinin tanımlanması, sorumluluklarının bilinmesi ileride çıkacak sorunları önceden önlüyor. Mesela kitapta; TAD müteahhidi için “Mekanik müteahhit tüm çalışmalar boyunca bir veya iki kişiyi, sürekli onun yanında gözlem ve denetçi olarak tutacak” diyor. Ya da bina otomasyon sistemi, tüm test ayar ve balanslama sırasında TAD işini yapan firmaya destek olacak. Çünkü otomasyonsuz bir sistemi devreye almak mümkün değil. 

 

Test, ayar, balancing’e girmeden evvel bir santralin senaryoya uygun çalışıp çalışmadığına bakıyorsunuz. Ölçümden evvel zaten ciddi bir çalışma yapıyorsunuz. Ciddi otomasyon firmaları var fakat kendi işlerini kendileri denetliyorlar. Ya da işletme altı ay, bir yıl sonra bu hataları görüp geri dönüyor. Ama geri dönene kadar da bayağı bir enerji tüketimi oluyor. Sorunlar yaşanıyor ama bence en önemlisi yaşanan enerji kayıpları. ISKAV’ın bu konuda iki amacı var, sırasıyla bunlara değinmek istiyorum. ISKAV’ın birinci amacı; Türkiye’de boş olan sektörü standartlarla doldurmak. Çok iyi müteahhitlik hizmetleri veriyoruz. Türkiye’deki mekanik müteahhitlerin yurt dışındaki mekanik müteahhitlerden artık hiç eksiği yok.  Zaten yurt dışında da çalışıyoruz ve hiçbir sorun yaşamıyoruz. Ama test, ayar, dengeleme ve işletmeye alma konusunda ciddi açığımız var. 

 

Mekanik müteahhitlerin yurt dışındaki projelerde bu işi bazen sertifikalı firmalara yaptırmak için eğilimleri var fakat yurtdışından NEBB sertifikalı bir firmayı çağırıp bu işi yaptırmanız ciddi bir maliyet getiriyor. ISKAV, Türkiye’deki sertifikayı nasıl alabileceğimiz de düşündü. Çünkü bunlar mekanik müteahhitler için ciddi kayıplar anlamına geliyor.  NEBB  ile ISKAV ın yaptığı anlaşmaya göre  ABD den uzman bir kişi gelerek 15-20 kişilik bir gruba toplu olarak eğitim ve sertifika verilmesi hedefleniyor.. Tabi firmalardan ve kişilerden önce ölçü aletleri, donanımlar isteniyor. Çok önemli. Ellerinde ne tür cihazlar var, kalibrasyonu var mı? Bu işi yapan kişilerin CV’leri nelerdir? Bu tip firmaları tercih ediyorlar ve eğitim vermek istiyorlar. Bu da uzun bir süreçti, yazışmalar yapıldı, şimdi belli bir yere geldik. Herhalde önümüzdeki yıl NEBB’in bir yetkilisi Türkiye’ye gelecek. Eğitimini verip, firmalardaki kişileri sertifikalandıracaklar. Sertifikalı bu mühendislere TAD Engineering deniyor. 

 

“ISKAV, eğitimlerinin ardından firmaları denetleyen bir kuruluş olmak istiyor”

ISKAV, kar etmeyen bir kuruluş olduğu için 3,4,5 belki 10 işi yapıp, teorik çalışmaları da pratiğe geçirilmesini de sağladıktan ve bu eğitimi de verdirdikten sonra artık bu işi yapmak değil, bu işi yapan firmaları denetleyen olmak istiyor. ISKAV olarak bu konuda çok doğru bir yol haritası çizdik. Bu noktada Metin Duruk ve İsmet Gencer’i de anmak istiyorum. Çok doğru bir yolda gidiyoruz. Seneye eğitimi verirsek, bu çalışmanın eksik bir ayağını da oluşturmuş olacağız. 

 

Geçen bir sene içinde yapılan çalışmalardan bahsetmek istiyorum. Birincisi bu işin en önemli tarafı  tasarımcılar ve mal sahipleri, işi daha çok onlar yaşıyor. Eğer mal sahipleri bu ilişkiyi istemezse, ikna edemezsek ya da tasarımcıyı bu işin mutlaka yapılmasına ikna edemezsek bu işler  şartnamelerde, keşif özetlerinde tanımlanmadığı için TAD işi  yine ölü doğuyor. ISKAV doğru bir teşhis yaptı. Birinci aşamada sizin de katıldığınız o toplantıda tasarım firmalarının uzman kişileri ve mal sahiplerini, müşavir olarak çalışan proje yönetim firmalarını davet ettik ve bu konuyu anlattık. Bunun yansımasını görüyoruz, artık şartnamelerde tanımlar yapılıyor. Yani test, ayar dengeleme işlerinin NEBB’in standartlarına göre olması gerekir. Hatta ISKAV ve eşdeğer bir kuruluş tarafından yapılması gerektiği fikri yavaş yavaş oturuyor. ISKAV ticari bir firma olmadığından insanlar rahatlar, bir markayı deklare ediyormuş gibi tereddütleri yok. ISKAV, üniversitelerin, tüm sektörün içinde bulunduğu bir Vakıf. Haksız rekabet yapmıyor. Belki şu anda bu işleri biraz zararına yapıyor fakat birinin bunu yapması lazım. İleride yolun açılacağını düşünüyorum. 

 

“NEBB’i mümkün olduğu kadar oturtmaya çalıştık”

Birinci çalışma Tekfen’di. Arde Klima’dan Mustafa Arslancan’ın talebiyle oldu ve onun tarafından yapıldı. ISKAV burada yardımcı olmaları için belirli firmaları kullanıyor. Bu iş de o yöntemle yapıldı. ISKAV’ın yaptığı ilk işti. NEBB’i mümkün olduğu kadar oturtmaya çalıştık. Bu bir denetim de oluyor. 

 

Öncelikle projeyi inceleyip, yorumlar yapmak gerekiyor. İlk projede bitmiş hale girdiğimiz için pek katkımız olamadı. Bitmiş halinin sıkıntılarını yaşadık ama yine de mükemmel bir çalışma oldu. Sistem, mal sahibi ve müteahhidin dışında üçüncü bir kuruluş tarafından denetlendi, tüm cihazlar devreye alındı kapasiteler ölçüldü, ayarlandı ve sistem çalıştırıldı.

 

Kağıthane projesi var, 40 bin metrekarelik. Onu da Pim Mühendislik’ten Recep Bey yapıyor. Bu ikinci projede biraz daha şanslıydık, çünkü projeye iş bittikten sonra değil, yüzde 50 aşamasında girmiştik. Bütün projeleri  noktada incelediğimizde belli yerlerde, 10’a 15 cm gibi kanallar gördük. Bu kanallar kritik devrenin son noktalarında yer alıyordu.  Teorik hesap yaptığımızda doğru çıkıyor, ama deneyimlerimize göre 10’a 10’luk bir kanaldan hava gelmediğini biliyoruz. Bu kanalları büyütebilir miyiz diye düşündük. Sonuçta orada ölçüm, ayar yapacağız ama hava debisini yakalayamazsak rapora yazmak durumunda kalacağız. Onun için şimdiden önlem almaları gerektiği konusunda uyardık ve kanal kesitlerini büyüttük. Ya da belirli yerlerde balans damperleri eksikti, onları koydurduk. Su devresi üzerinde eksik bazı manometreleri ilave ettirdik. Bu olumlu bir süreçti zamanımız vardı  projeyle ilgili yorum yapabildik. 

 

“Test, ayar ve dengelemenin yapılabilmesi için elektrik bağlantıları bitmiş olmalı”

İkinci aşamada, bir klima santrali ile ilgili yapılacak testlerde satın alınan cihazın teknik özelliklerini yazıyoruz. Böylece sahaya gittiğimiz zaman elimizde bir doküman oluyor. Santralin tipi tanımlanıyor, santraldeki fanın debisi, harici basıncı, soğutucu bataryanın kapasiteleri, su giriş çıkış sıcaklıkları gibi detaylar yazılıyor. Zamanımız dolduğu için firmadan tüm ekipmanların teknik çıktılarını aldık ve şu anda test commissioning sürecine başlamadan bütün tabloları doldurduk. Test tablolarımız hazır, projeyle ilgili yorumlar yapılmış, bunlar yerine getirilmiş artık beklemedeyiz. Test, ayar, dengelemenin yapılabilmesi için birincisi elektrik bağlantılarının bitmiş olması lazım. İkincisi bina otomasyon sisteminin bitirilip devreye alınmış olması lazım. Bitirilmesi değil bir de ön kabullerinin tamamlanması gerekiyor. Şuanda bu iki aşamayı bekliyoruz. Çünkü elimizdeki doneler, projeler hazır. ISKAV olarak izometrik şemaları da biz ürettik. Bence bu, ciddi olarak tam kitabına uygun yapılmış ilk iş. 2-3 ay  sürecek ve sonuçlarını sektörle paylaşacağız. 

 

Biraz da DW 144 Kitabı ’le ilgili çalışmalara değinmek istiyorum. Ulus olarak  standartları, kuralları, kriterleri maalesef pek sevmiyoruz. Çoğu kez “Benim bildiğim doğrudur” mantığıyla hareket ediliyor. Tabi bu durum taahhüt sektörüne de yansıyor. Artık cihazları ana firmalar aldığı için bizler taahhüt sektöründe sac hava kanalı bir de boru yapan müteahhitler durumuna geldik. Fakat hava kanalı deyip geçmemek lazım. Burada da bir boşluk söz konusu. Hem tasarım hem imalat hem de montaj anlamında çok büyük eksiklik vardı. İngiliz HVCA  Derneği’nin çıkardığı ve Avrupa’daki tüm mekanik müteahhitler tarafından sıcak bakılan bir yayın var. DW- 144’ün sac kanalı, hava kanalı imalatı montajı ve tasarımı hatta belli ölçüde testleri içeriyor. Bu kitabın MTMD olarak Türkçe  çevirisini yaptık. Kitapta tanımlanan  kanalların sızdırmazlık testi, NEBB’in çevirisini yaptığımız çalışmayı  çok etkiliyor. TAD müteahhidini uygulamanın başlangıcında veya tasarım aşamasında projeye dail edebilirisiniz. Bu yöntemde TAD yüklenicisi  tasarıma yönelik  bilgi ve deneyimlerini tasarımcı ile paylaşabilir ayrıca uygulama aşamasında yapılması gerekli olan boru ve kanal sızdırmazlık testlerine dahil olabilir. Ama TAD yüklenicisi işe tüm uygulamanın tamamlanmasından sonra dahil olduysa  TAD yüklenicisi öncelikli olarak  sahada yaptığınız boru basınç testlerini, hava kanalları sızdırmazlık testlerinin yapıldığını ve föylerin  imza altına alınmış olmasını isteyecektir . Tıpkı NEBB uygulamalarında olduğu gibi. Bu dökümanlar yoksa bu işi ciddiye almamak lazım çünkü ileride özellikle havanın dengelenmesi anlamında problemler yaşanacağı aşikardır. Bizim de öyle olmamız lazım. Yoksa iş çözümsüzlüğe doğru gider. Onun için gerek uygulamanın gerek testlerin DW 144 e göre yapılmış olması TAD sürecine önemli katkı sağlayacaktır Bu kitap yukarıda değindiğim gibi  Mekanik Müteahhitler Derneği tarafından hazırlandı Ersin Gökbudak’ın da bu kitabın hazırlanmasında çok büyük katkısı var, Cihan Akbulut, Çiğdem Akbulut ve İrfan Çelimli’nin de katkıları yadsınamaz. Bu tip standartlar  tasarımcının, sahadaki şantiye şefinin, kontrol mühendisinin rahat etmesini ve mekanik müteahhitlerin daha kolay test yapabilmesini sağlıyor. 

 

“Çalışmalarımız sayesinde sektör daha düzgün bir noktaya geliyor”

ISKAV’ın klima santralleri konusunda bir kitabı var. Burada EN normlarına göre dikkat edilmesi gereken kriterler yer alıyor. Kanal kayıpları, klima santrallerindeki kayıpları, klima santrallerinde yer alan filtrelerdeki ölçümleri tanımlayan çok detaylı bilgiler var. Örneğin koyduğunuz ısı geri kazanım ünitesinin enerji geri dönüşümünü hesaplıyor. Oradaki kriterler çok önemli. Metreküp saniye için yani  debi başına tüketeceğiniz kW için kriterler var..

 

EN sertifikasını Türkiye’deki imalatçıların çoğu aldı. Sonuç olarak Klima Santralleri Kitabı, NEBB TAD kitapçığı, DW 144  Kanal İmalatı ve Testleri kitabı arka arkaya çıkartıldı ve  birbirini tamamlayan yayınlar oldu özetlersek İklimlendirme sektörü düzgün bir yolda ilerliyor bu çalışmalara katkı koyan tüm STK lara teşekkür etmek istiyorum.

 

TAD işinin kimin tarafından yapılması lazım, kimin işveren olması gerektiği sorununu NEBB de yaşıyor. Biraz önce örnek verdiğim bu iki iş de bizim işverenimiz mekanik müteahhitti. Mekanik müteahhit işi yapan her iki firma bizi kendileri çağırdılar. Bu nedenle son derece uyumlu çalıştık.Ancak bu konu lieride suiistimal edilebilinir gibi görünüyor  BU nedenle diğer bir model yani TAD yüklenicisinin doğrudan yatırımcıya bağlı olarak çalışması NEBB tarafından tercih edilmektedir.

 

 Bildiğini gibi yapı denetim işini yapanların parasını müteahhit veriyor. Müteahhitte yapı denetimini istediği gibi geçirtiyor.. ISKAV için söylemiyorum ama ileride çok firma çıktığı zaman müteahhit de en ucuz vereni ve kendisine en iyi raporu verecek firmayı seçebilir. İleride böyle bir tehlike oluşabilir. Türkiye’de her şey iyi başlıyor fakat sonucunu getiremiyoruz. Dikkat etmek gerekiyor.