Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Ekonomi Bakanlığı Dış Ticaret Müsteşarlığı son dönemde cari açığın azaltılması, bu maksatla bazı sektörlerde ithalat ihracat farkının daraltılmasını sağlayıcı önlemler konusunda çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmalar kapsamında her iki kuruluşun da öncelikle ele aldığı sektörlerden birisi de makina sektörüdür. Yapılacak çalışmalar ve saptanacak öneriler, sadece dış ticaret açığının azaltılmasına değil, aynı zamanda sektörün gelişmesine de önemli katkılar sağlayabilecektir.

 

Ancak dikkat çeken husus, makina imalat sanayiinin dış ticareti değerlendirilirken genellikle GTİP 84 gurubuna ait ihracat ve ithalat rakamlarının toplamının alınması ve bu rakamlar baz alınarak yorum yapılmakta oluşudur. Bu tür bir değerlendirme yapıldığında, 2010 yılında makina sektörünün ithalatının 21.264.460.562 dolar ve ihracatın 9.407.837.918 dolar, dış ticaret açığının ise 11.856.622.644 dolar olduğu söylenmektedir. 

 

Uluslararası tanımlamalara göre bu yöntem doğru ise de, makina sektörünün dış ticaretinin değerlendirilmesinde farklı bir kapsamın kullanılmasının yararlı olduğu düşünülmektedir. Örneğin; 8407 ve 8408 gurubunda yer alan benzin ve dizel motorları, 8409 GTİP bunların aksam parçaları, aynı şekilde 8411 başlığı altında yer alan sivil hava taşıtları için türbo jetler ve türbopropeller motorları da 84 gurubu içinde yer almaktadır. Benzer olarak sivil havacılık taşıtlarında kullanılan aksam parçalar da 84 gurubuna dahildir. Gerek bu tür motorlar ile aksam ve parçaların ithal edilme nedenleri gerekse bu konuda yapılmış olan ve yapılacak yatırımlar da teknolojik bakımından önemli farklılıklar göstermektedir. Bir kısım motorlar, inşaat makinaları gibi bazı makinaların imalatında kullanılmakta ise de bunların değeri toplam motor ithalatı için önemli bir yekun tutmamaktadır.

 

Bu arada 8468-8469-8470-8471-8472-8473 GTİP’ler altında yer alan kelime işlem, yazı ve hesap makinaları, yazıcılar, plotter’lar ve büro makinaları ile bunların aksam parçalarının dış ticaret açığını azaltıcı önlemler de, teknolojinin ve ithalat nedenlerinin farklı olması nedeni ile makina sektörünün dış ticaret açığını azaltmak için alınabilecek önlemlerden önemli farklılıklar göstermektedir.

 

Makina İmalatçıları Birliği yukarıda belirtilen GTİP’ler dışında kalan makinalar ile bunların aksam parçalarının ithalat ve ihracat rakamlarını saptayarak daha sağlıklı yorumlara imkan verecek bir çalışmayı başlatmıştır. Çalışma kısa sürede tamamlanacak, üyelere ve kamuoyuna duyurulacaktır. Ancak, ön değerlendirmelere göre yatırım malı makinalar ile bunların aksam parçalarının ithalatının 13,4 milyar dolar, ihracatının 7,4 milyar dolar ve dış ticaret açığının da 6 milyar dolar olduğu görülmektedir. Sektörün dış ticaret açığına neden olan hususların, komple makina için farklı, aksam parça için farklı olduğu düşünülmektedir. Komple makina ithalatını tetikleyen önde gelen etki kredi sisteminden kaynaklanmaktadır. Yatırımcı ihtiyacı olan makinayı satın almak istediğinde, her şey yolunda giderse kullanabileceği kredi bir yıl ödemesiz 4 yıl vadelidir. Aynı makinayı ithal yolu ile sağladığında ise iki yıl ödemesiz 7 yıla kadar vadeli kredi, hemen her ülkenin Eksim Bank’ı tarafından daha uygun koşullarla sağlanabilmektedir. Bu imkan, biraz daha pahalı da olsa yatırımcıyı ithalata yönlendirmektedir. Son dönemde bir iki bankamız orta vadeli kredi vermeye başlamış ise de, aldığımız bilgilere göre kredi koşulları, kullanım imkanını sınırlamaktadır.

 

Son birkaç aya kadar geçerli olan döviz kurları ise, yurt içi pazarda rekabet gücünü olumsuz etkilemiş, ihracatı zorlaştırmış ve ithalatı teşvik etmiştir. Maalesef bu dönemde bazı aksam parça imalatçılarının imalat yerine ithal edip satmayı tercih ettiği belirtilmektedir. Son aylardaki kur değişiminin kısa zamanda olumlu etki yapması kolay değildir. 

Makina sektöründe ara malı ithalatının azaltılmasını sınırlayan bazı etkenler bulunmaktadır ve bu etkenler sadece ülkemize has değildir. Avrupa Birliği Komisyonunun hazırlattığı bir raporda da belirtildiği gibi; makina sanayiinde çoğunlukla küçük serilerde imalat yapılması, yan sanayiye yapılan parça siparişlerinin adetlerini de sınırlamaktadır. Bu durum, sadece bulunduğu ülkedeki makina sektörüne komponent imal eden yan sanayiin oluşmasını, var ise de yaşamlarını sürdürmelerini zorlaştırmaktadır. 

 

Ülkemizde olduğu gibi gelişmiş birçok ülkede de makina sanayii, parça temini için otomotiv yan sanayine iş yapan kuruluşlarla çalışmaya gayret etmekte iseler de otomotiv sanayinin büyük adetli siparişleri yanında 40-50 adetlik parça talebi bu kuruluşlar için ilginç olmamaktadır. Bu ve diğer bazı nedenle de AB ülkelerinde de makina imalatçıları farklı ülkelerde, bir ölçüde tekelleşmiş birkaç komponent imalatçısı ile çalışmak zorunda kalmaktadırlar. Örneğin; dünyada makina sektörünün kullandığı elektronik programlama ünitesini imal eden önemli iki kuruluş vardır; bunlar dışında başka imalatçı olsa dahi müşterilerin çoğunluğu satın alacakları makinada bu iki kuruluştan birisinden alınan ünitenin kullanılmasını şart koşmaktadır. Lineer guid’lar, laserli tezgahlarda kullanılan üniteler de gene tekel haline gelmiş ve yüksek adetlerde imalat yapan birkaç kuruluştan sağlanmaktadır. Bu tür komponent imali için yeni bir yatırım yapmayı zorlaştıran bir faktör de bunları imal eden mevcut imalatçıların sağladıkları yüksek cirolar sonucu yenilikçilik ve geliştirme çalışmaları için kullanabilecekleri önemli maddi kaynaklara sahip olmalarıdır. Bu durum, sadece ülkemizde değil, gelişmiş ülkelerde de yeni girişimcilerin bu alanlara girmelerini zorlaştırmaktadır. Bunların yerine ikame edilebilecek üniteleri imal edecek kuruluşların kısa sürede ülkemizde kurulması, belirtildiği gibi müşterilerin tercihleri de dikkate alındığında kolay gözükmemektedir.