.., g N a >, w .., o, ;:. .. ın temkinli bir değer olarak (1 O gr Cl)/(1 gr NH3-N) oranı kullanılabilir. Ayrıca bu örnekte kullanılan 2 mg/L serbest klor bakiyesi kısmen rastgele seçtiği miz bir raka mdır. Temin edilmesi gereken serbest klor bakiyesi klor temas tankını n boyutlarına ve tasarımına ve arıtma tesisinde başka ne gibi işlemler olduğuna bağlıdır. Bu konuyu başka bir yazıda teferruatlı olarak ele alacağız. 4. Klorun Diğer Maddelerle Reaksiyonları Suda çözünmüş demir ve manganez klor ile oksitlenerek Fe(OH) 3 ve MnO 2 çökeltileri meydana getirilebilir. Bu çökeltiler daha sonra çöktürme ve hızlı filtrasyon işlemleriyle sudan ayrılırlar. Bazı yeraltı sularında ve bütün evsel atıksularda bulunan hidrojen sülfür klor ile oksitlenerek beyaz kükürt parçacıkları oluşturur: İçme sularında görülen tipik pH değerlerinde oksidasyon bu noktada durmaz ve (yeterince klor eklenirse) hidrojen sülfür kısmen sülfürik asite çevrilir: Hidrojen sülfür suda "çürük yumurta" benzeri bir kokuya sebep olduğu için suda bulunması arzu edilmez. Siyanür şu reaksiyonla azot gazına çevrilerek giderilir: 2CN·+sq+6Hp ➔ N2+10HCI+ 2HCO 3 Suda nitrit varsa klor tarafından nitrata (NO3 ) oksitlenir: İçme suyunda aynı zamanda hem yüksek miktarda nitrit hem de yüksek serbest klor rapor eden bir tahlil şüpheyle karşılanmalıdır. Bağlı klor ise nitriti oksitleyemez. İçme suyu kaynaklarında mevcut olan tabii organik maddeler klorlama işlemi sırasında serbest klor ile reaksiyona girerek sağlığa zararlı olabilecek klorlan mış organik bileşiklerin meydana gelmesine yol açarlar: 172 (Tabii organik bileşikler) + (Serbest Klor)➔ (Dezenfeksiyon Yan Ürünleri) Meydana gelen dezenfeksiyon yan ürünleri arasında THM'ler (trihalometanlar) en iyi bilinenleridir: Kloroform (CHCl 3 ) Bromodiklorometan (CHBrCl 2 ) Dibromoklorometan (CHBr 2 CI) Bromoform (CHBr 3 ) Bu maddelerin kansere sebep olabileceği kabul edilmektedir. Arıtılmış içme suyunda THM'lerin toplam miktarı 100 µg/L'yi (O, 1 mg/L) aşmamalıdır. Bazı ülkelerde bu üst sınır 80 µg/L'ye indiri lmiş olup, 60'a indirilmesi ise planlanmaktadı r. Bundan dolayı, bulanıklık ve renk parametrelerin klorlama işlemi nden önce mümkün olduğu kadar düşük bir seviyeye getirilmesi gerekmektedir. Renk ve bulanıklık giderildiği zaman suyun organik madde mu htevası da azalır ve klorlama neticesi daha az miktarda yan ürün meydana gelir. Dezenfeksiyon için suya amonyakla beraber klor eklenerek bağlı klor oluşturulmasına 'kloraminleme' denmektedir. Bu uygulamada suya amonyak arıtma sırasında eklenir, yani atı ksuları n karışmasından kaynaklanmaz. Amonyağın kaynağı ne olursa olsun, klor ile amonyağın reaksiyonları temel olarak yukarıda anlatıldığı gibi gerçekleşir. Organik madde muhtevası yüksek bir suya oksitleme veya ön-dezenfeksiyon maksadıyla klor yerine ozon tatbik edilmelidir. (Arıtma tesisi gi rişi nde tatbik edilen dezenfeksiyon işlemine ön-dezenfeksiyon denir. Tesisdeki çeşitli ünitelerde yosun ve bakteri üremesine mani ormak için uygulanır. Tüketici sağlığını korumak için tatbik edilen "esas" dezenfeksiyon normal olarak tesisteki en son işlemdir.) Ozon THM'lerin ve diğer klorlanmış organiklerin teşekkülüne yol açmamaktadır. Bu işleme önozonlama diyoruz. Arıtma tesisi çıkışında (organik maddeler büyük oranda giderildikten sonra) serbest klor tatbik edilebilir. Şebekede bir dezenfektan bakiyesi tutulması uzmanların çoğu tarafından tavsiye edilmektedir. Bu maksadla bağl ı klor da kullanılabilir. Bağlı klor (kloraminler) THM'lerin ve diğer bazı klorlanmış organiklerin meydana gelmesine sebep olmaz. Bağlı klor serbest klordan daha zayıf bir dezenfektan olmakla beraber, su dağıtım şebekesi nde daha uzun süre kalır, yani bağlı klor bakiyesi daha dayanıklıdır. Bağlı klor ile dezenfeksiyon (kloraminleme işlemi) ABD'de ve Avustralya'da yaygın olarak tatbik edilmektedir (bkz. Kaynaklar). 5. Sonuc; Su ve atıksu ların tasfiyesinde klor pek çok maksadla kullanılmaktadır. Dünyada hala en yaygın olarak kullanı lan dezenfektan serbest klordur. Serbest klor gibi bağlı klor da (özellikle monokloramin) dezenfektan olarak ku lla n ılab ilir. Bunun için suya amonyakla beraber klor eklenir. Bağlı klor su şebekesinde mikroorganizmalara karşı koruyucu bir bakiye temin etmekle beraber THM'ler gibi kanser yapıcı maddelerin oluşumuna yol açmaz. Son senelerde öndezenfeksiyon veya oksitleme maksadlı önklorlama yerini ön-ozonlamaya bırakmaktadır. Ozon çok kuvvetli bir dezenfektan ve oksitleyici olmakla beraber suda koruyucu bir bakiye bırakmaz. Ayrıca ozon da sağlığa zararlı bazı yan ürünlerin (bromat, BrO 3 • gibi) meydana gelmesine yol açmaktad ır. Bütün dezenfektanların/oksitleyicilerin bazı dezavantajları mev-cuttur ve "her bakımdan kusursuz" sayılabilecek bir dezenfeksiyon metodu yoktur. İçme sularının ve atıksuları n tasfi-yesinde klor kullanımı uzun seneler devam edecektir. Bu yazıda klorlama işleminin anlaşılması için gerekli kimya bilgilerini yan ıl tıcı olmayacak kadar basitleştirerek özetlemeye çalıştık. Kaynaklar 1. AWWA (1999). Water Quality and Treatment, A Handbook ofCommunity Water Sııpplies. 5th Ed., American Water Works Association, McGraw-Hill, New York. 2. Benefield, L.D. et al. (1982). Process Chemistıy for Water and Wastewater Treatment. Prentice-Hall, ine., New Jersey. 3. Smryer, C. N., McCarty, P.L. and Parkin, G.F. (1994). Chemistıy for Environmental Engineering, 4th Ed., McGraw-Hill, New York. 4. Walker; 1. (2003). "Chloramination-futııre besi practice for the water industry?" Water21, Magazine of the Jnternational Water Association. Februaıy 2003. 5. White, G. C. (1992). The Handbook of Chlorination and Alternative Disinfectants. 3rd Ed., Van Nostrand Reinhold, New York.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=