il N a >, w M il 1 "iii 1 ·e .. o '" ın "iii {! LCL - - - - --·······---·-- -·· .. ····- -- ı ! 50 yıl .ı....-ı--+--+-~>------1---1-.&-J>--- Ömü, Yavaş Çatlak İlerlemesi Gaz dağıtım şebekesinde kullanılan boruların yüzeylerinde gerek imalat gerekse kullanımdan kaynaklanan hatalar olabilmektedir. Bu tip hatalar boruların taşınması esnasında da oluşabilmektedir. Bu tip özürler yavaş çatlak oluşumu ve ilerlemesi için bir başlangıç noktası teşkil ederler ve neticede gevrek kırılmaya neden olurlar. 10 100 1000 10000 1000001 PE Malzemelerin Performanslarını Belirleyen Temel Kriterler Kullanılacak olan PE malzemelerin performanslarını belirleyen en önemli üç kriter şunlardır: 1. MRS (Minimum Gerekli Mukavemet), 2. Hızlı Çatlak İlerleme Mukavemeti, 3. Yavaş Çatlak İlerleme Mukavemeti. Uzun Süreli Mukavemet Testleri PE malzemenin uzun süreli mukavemeti, boruların değişik sıcaklıklarda (20,40,60, ve 8G°C), basınç testlerinden geçirilmesiyle tespit edilir. Bu uzun süreli yapılan testler neticesinde malzemelerin performansları da sonuçlara bağlı olarak değerlendirmeye alınır. PE malzemelerin perfo rmansların ın tespitinde önemli bir kriter olan MRS (Minimum Gerekli Mukavemet) değeri, test numunesinin 20°C'de su içerisinde yapılan basınç testleri uygu lamasından elde edilen regrasyon eğrileri minimum 50 yıllık ömür göz önüne alınarak değerlendi rilmesi neticesinde ortaya çıkan ve Renard serisine uygun olarak yuvarlatılmış değerine de MRS adı verilir. MRS değeri ayrıca PE malzeme sınıflandırmasını da gösterir (Tablo 1 ). 150 12162:1995 "Thermoplastics material for pipe and fittings for pressure applicationsClassification and designation-Overall service (Design) coefficient" standardı malzeme sınıflandırılmasında kullanılmaktadır. Gaz dağıtım şebekelerinin maksimum işletme basınçları n ın tayininde alınacak minimum emniyet katsayısı (c) EN 1555 ve ISO 4437 standartlarında su için <21.25, gaz için c :?:2 olmalıdır. 142 Uzun süreli mukavemet testleri sadece malzemenin mekanik mukavemetini göstermeyi değil ayrıca borunun hangi şekilde kırıldı veya deformasyona uğradığı hakkında bilgi vermektedir. Bu tip malzemelerde çatlak mekan izmaları ve şekli önem arz etmektedir. Sünek kırılmalar basınçlı boru çeperlerinde normal plastik şekil değiştirme neticesi oluşurlar; gevrek kırılmalar ise gerilim çatlamasının ifadesi olarak ortaya çıkarlar. Gevrek kırılmalar 80°C' deki regrasyon eğrisinin, eğimdeki değişmenin bel vermesi şeklinde kendini gösterir ve neticede malzemenin basınç altındaki mukavemeti düşer. Yavaş çatlak ilerlemesine karşı mukavemet değer tespiti 150 13479'a göre yapılır. PE100 boruda yavaş çatlak ilerleme mukavemeti; 8G°C, 9.2 bar hidrostatik basınç altında 165 saatten kısa süre içerisinde herhangi bir bozulma olmamalıdır, PE 80 boruda ise bu rakam 8 bar hidrostatik basınçta 165 saattir. (Tablo 2). Hızlı Çatlak İlerlemesi Hızlı çatlak ilerlemesi (RCP), gaz dağıtım hatlarına üçüncü şahısların verdiği hasar neticesinde veya bir kaynak hatası sonrası PE borularda oluşabilecek herhangi bir çatlak, iç basınç altında ve düşük sıcaklıklarda ses hızına yakın bir hızla kontrolsüz olarak ilerlemesi ile oluşur. Yüksek yoğunluklu PE malzemeler hızlı çatlak ilerlemesi olayına karşı yüksek direnç göstermektedir. Hızlı çatlak ilerlemesine karşı mukavemet testi 0°C sıcaklıkta ISO 13477'a göre test yapılır. İki tip test bulunmaktadır; bir tanesi tam ölçekli test, diğeri 54 testidir. Dağıtım Şebekelerinde Çalışma Basınçları Gaz dağıtımında kullanılan orta ve yüksek yoğu nluklu PE malzemelerde kabul edilebilir çalışma basınçları uzun süreli mukavemet testleri, hızlı ve yavaş çatlak ilerlemelerine karşı malzemenin dayanımı ve SOR (Standard Boyut Oranı) göz önünde bulundurularak belirlenmektedir. (Tablo 3). Kabul Gören Standartlar ve İlgili Testler Gaz dağıtım şebekesinde kullanılan PE malzeme ve eki pmanların teknik şartları ulusal ve u l uslararası standartlarla belirlenmiştir. Bu standartlardan; • EN 1555 :2002 • 150 4437:1997 Ulusal standardlardan ise TS 10827 üretimde dikkate alınmaktadır. EN 1555 standardında PE malzeme, boru ve fittingler ile alakalı teknik kriterler ve uygulanan test metotları belirtilmiştir. Bu testler ve ilgili standardlar şunlardır: PEHammadde (Granül) • Yoğunluk (23 °C ): 150 1183 • OIT(Oksijen endüksiyon zamanı): EN 728 • MFR (Erime akış endeksi): 150 1133 • Volatile içeriği: EN 12099 • Su içeriği: EN 12118 • Karbon siyahı oranı: 150 6964 • Karbon siyahı dağılımı: 150 11420 • Pigment dağılımı: 150 13949 PE Hammadde (Boru) • Gaz bileşenlerine karşı dayanımı: EN 921 • İklim şartlarına dayanım: EN1056 • OIT (Oksijen endüksiyon zamanı): EN 728
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=