66 TESİSAT • 10 / 2025 MAKALE AHMET COŞAN COŞAN ARMATÜR SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. SU ARMATÜRLERİNDE KURŞUNSUZLUK UYGULAMALARI GİRİŞ Bilindiği gibi su armatürleri ve su vanalarının gövdelerinin üretiminde pirinç alaşımı kullanılır. Pirinç, esas olarak bir bakır (Cu) ve çinko(Zn) alaşımıdır. Alaşım içerisindeki bakır miktarı, uygulanan üretim yöntemlerine bağlı olarak %55-64 oranlarında, çinko miktarı ise % 35-42 oranlarındadır. Alaşım içerisinde ayrıca döküm, dövme ve talaşlı işlem kolaylığı açısından bir miktar kurşun (Pb) kullanılır ki bunun da miktarı % 1 ila % 8 arasında değişebilmektedir. Ancak yaygın uygulamada Pb oranı %1-3,5 arasında kullanılır. Pirinç alaşımın içerisindeki Pb elementinin varlığı son 15-20 yıl içerisinde çeşitli tartışmalara konu olmuş ve sürekli eleştirilere maruz kalmıştır. Evet, kurşunun sağlık üzerindeki etkilerinin olumsuz olduğu, insan vücuduna fazla miktarda kurşun alınmasının özellikle sinir sistemi üzerinde ve beyinde ciddi hasarlar oluşturduğu artık bilinmektedir. Bu açıdan Pb kullanımı sadece su armatürleri sektöründe değil ama endüstrinin pek çok diğer sektöründe (boya, pil, vb) de ya yasaklanmış ya da kullanımı kısıtlanmıştır. Kurşunun su armatürünün kullanımı üzerinde ne tür zararlı tesirler oluşturduğunu şimdi biraz daha yakından inceleyelim. Su armatürü üretiminde temel olarak Pb içeren iki ana kaynak mevcuttur. Bunlardan birisi pirinç malzeme diğeri de nipel , gövde vb kaynak veya lehim işleminde kullanılan çeşitli alaşım malzemeleri. Pirinç alaşımı, su armatürlerinin gövde, somun, nipel, boru, vb muhtelif parçalarının üretiminde hammadde olarak kullanılır. Pirinç hammadde üç farklı üretim metodu ile şekillendirilir: - Döküm - Sıcak dövme - Talaşlı işlem Bunlar arasında döküm metodu Pb etkisinin ortaya çıkması bakımından en önemli işlemdir. Zira pirinç alaşımını oluşturan bakır, çinko ve kurşun arasında ergime noktası en düşük element kurşundur. Bu fiziki özelliğe bağlı olarak döküm esnasında erimiş metalin kalıba döküldüğü ve katılaşmaya bırakıldığı süreçte ilk olarak kurşun katılaşır. Kurşun diğer elementlerden daha erken katılaşabilmek için alaşım içerisinde yüzey çeperlerine doğru hareket eder ve oralarda katılaşır. Dolayısı ile dökülmüş bir pirinç parçanın iç ve dış yüzeylerinde Pb bakımından zengin heterojen bir yapı meydana gelmektedir. Bu şekilde üretilmiş bir gövdenin ürün haline getirilmesi durumunda kurşun bakımından zengin armatür iç yüzeylerine suyun temas etmesi sonucunda bir miktar kurşun eriyerek su içerisine karışır. Bu durum özzellikle içme , yemek pişirme, çay yapma, vb sebeplerle kullanımın yapıldığı mutfak ve lavabo armatürleri için önemli bir durumdur. Armatürün çeşitli parçalarını oluşturan sıcak dövme ve talaşlı işlem gibi işlemlerde kurşun elementinin hareket etmesi gibi bir olay meydana gelmediği için bu metodlarla üretilen parçaların yüzeylerinde Pb bakımından zengin heterojen bir yapının meydana gelmesi söz konusu değildir. DSÖ diğer ağır metaller için olduğu gibi Pb için de içme sularında bulunmasına müsaade edilen üst sınır değeri belirlemiştir. Ancak ABD de 1990 lı yıllarda ortaya çıkan bir gelişme bu konunun tüm dünyanın gündemine gelmesine ve standartlarda değişikler yapılmasına yol açmıştır. Sektörün en önemli ilk kilometre taşlarından birisinin 1997 senesinde ortaya çıktığını görmekteyiz. Zamanın California eyalet valisi Arnold Schwarzenegger’in girişimi ile California Prep 65 isimli yönetmelik hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu yönetmelik, armatürü oluşturan ve su ile temas eden gövde, somun, nipel, boru,vb parçaların su ile
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=