294 111- L GÜRÜLTÜ KONTROLÜ 1 Gürültü kaynağında kontrol I Ll ___ç_e_v_re _d_e_k_o_n_tr_o_l _____.i lL __ K _u _l _l a _n_ı c _ı _d_a_k_o_n t _r o _l __ _ , Yapısal tasarım Kent planlaması Kullanıcı eğitimi Montaj (yapı ile ilişkisi) Yerleşim birimi planlaması Etkilenme süresi kontrolu İşletme ve çalıştırma Yapı gruplarının tasarımı Maskeleme Bakım onarım Yapının projelendirmesi Kişisel korunma Aktif kontrol sistemleri Alıcı ve kaynak hacmi iç tasarım Yapı elemanı tasarımı Bileşen ve malzeme seçimi Donatım tasarımı ve montajı Şekil 1 . Gürültü Kontrolü Ölçekle� sırası nda yapı elemanlarında önlem alı nması süreci; kimi zaman tek başına yeterli olmasa da sistemin bir parçasını oluşmaktadı r. Ancak yal ıtımın doğru yapılması ; gerek elde edilecek performans açısından, gerekse ekonomik yönlerden büyük önem taşımaktadı r. Bu nedenle yapı elemanları nı n sese karşı davranışlarını n iyi bilinmesi gerekir. 1 . 1 . YAPI ELEMANLARI NI N SESE KARŞI DAVRANIŞLARI Bir yapı içinde seslerin yay ılma yolları Şekil 2 ve 3'te görülmektedir. Seslerin yapı elemanları aracı l ı ğıyla doğrudan ve dolayl ı iletim biçimleri ayrı ayrı incelenmesi gereken konulardır. Tüm akustik kitaplarında yeralan ses geçirimsizlik kavramı ile ilkeleri kısaca özetlenecek olursa; genelde elemana çarpan ses titreşimleri; eleman bünyesinde, uzunluğuna, eğilme, bükülme ve kesme dalgalarını uyarırlar ve ses enerjisi elemanı n fisiksel özelliklerine bağl ı olarak eleman içinde ve elemanın ilişkili olduğu ortama yayıl ır (4). Elemanları n; R= - l O log t, dB ( l ) (t: ses geçiş katsayısı; iletilen ses enerjisinin elemana gelen ses enerjisine oranıdı r.) olarak belirtilen ses geçiş kayıpları, tüm işitilen frekans bölgesi için ayrı ayrı hesaplanmalıdı r. Frekans bölgelerine göre, kimi durumda elemanı n kütlesi veya boşluk genişliği önemli iken kimi durumda sertlik ve rijitlik önem taşı maktadır. Kütle yasası dışında kalan frekans bölgesinde ortaya çıkan ve elemanı adeta sese karşı saydamlaştıran rezonans modlatı nı n ve kritik frekansların titizlikle hesaplanarak malzeme seçiminde gözönüne alı nması da zorunludur. Özellikle yalıtımı n yapılma nedeni olan ve önceden iyice analiz edilmesi gerekli gürültü spektrası nda bu bölgelere düşen hakim ses bileşenleri için özel önlem alma gereği bulunmaktadır. Uygulayıcılar arası nda, ses yal ıtımı kavramı yaygı n biçimde kullanılmakla birlikte, gerçekte elemanları n sese karşı davranışları nı n bir bütün olarak incelendiği durumlarda; "elemanın ses geçirimsizliği" veya "ses geçiş kaybı" sözcüklerinin kullanı lması daha doğru olmaktadır. Yalıtım kavramı kimi zaman da genel olarak gürültü kontrolu anlamında da kullanılmaktadı r. Elemanları n ses geçiş kayıpları nı etkileyen etmenler Tablo l 'de verilmiştir. Şekil 4'te ise; tek ve çift tabakalı duvarlarda ses geçiş kayı pları na ilişkin karakteristik eğriler gösterilmiştir. Kuşkusuz yapı elemanlarının Tablo l 'de belirtilen özelliklerine bağlı olarak ses geçiş kaybı eğrileri faklılaşmaktadı r. Ses geçiş kayıplarını n hesaplanması için günümüzde SEA (Statistical Energy Analysis), BE (Boundary Element Method) ve FE (Finite Element Method) gibi kuramsal yöntemler de uygulanmaktadır (5,6). Ayrıca elemanın kenarlarında ilişkili olduğu diğer yapı elemanları ile bağlantı biçimlerine uygun olarak seslerin yayı lması demek olan dolaylı iletimi (flanking transmission) de hesaba katan ve yapı içindeki elemanın gerçek performansını hesaplayan yöntemler de bulunmaktadır (7) . Ses geçirimsizliği; alanda ve özel akustik laboratuvarlarda ölçülüp analiz edilebilir. Bu konuda ISO (Uluslararası Standartlar Organizasyonu) l 40'da öngörülen ve ses bası nç düzeylerine dayal ı ölçüm yöntemleri ve IEC (Uluslararası Elektroteknik Komitesi) 651-225. de öngörülen ölçüm cihazları kul lanı lmaktadır (8). Son yıllarda geliştirilen ses şiddeti ölçüm teknikleri; alıcı odasında ses basınç ölçümleri yerine, elemanın arkasında kalan tüm yüzeyi tarayarak yüzeyin her noktasından iletilen ses şiddetinin ölçülmesi ve daha sonra kaynak odası düzeyleri yardı mıyla ses geçiş kayıplarının hesaplanmasını olanaklı kılmaktadı r. Bu yöntem; elemanın toplam ses geçiş kaybı yerine,
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=