Tesisat Dergisi 228. Sayı (Aralık 2014)

Aksiyel tanlar maden büyüklüğüne göre ana şaft fanı ya da booster (güçlendirici) tan olarak kullanılabilirler. Bu tanlar maden tipine göre yüksek sıcaklık dayanım lı F300/ F400 ya da Ex-Proof olarak üretilebilmek– tedirler. Aksiyel fanlar yapısı gereği 3ana bileşen­ den oluşur. Bunlar kanatlar, motor ve fan gövdesidir. Enerji, kanatların dönmesi ile taşınan havaya transfer edilir. Fankanat profilleri aerodinamik olarak tek yönlü (Unidirectional) ve çift yönlü (rever– sible) olarak iki farklı yapıdadırlar. Maden havalandırma uygulamalarında genellikle acil bir durumda işçilerin her zaman alış­ tıkları yoldan kaçmasını sağlamak için tek yönlü tanlar kullanılır ve sistem de buna göre dizayn edilir. Nadiren çift yönlü tan– ların da kullanıldığı durumlar mevcuttur. 74 lesisat Dergisi Sayı 228- Aralık 2014 Fanların kanat profili dışında fan perfor– mansını etkileyen göbek-çap oranı, kanat sıklığı ve hava akış yönü gibi parametreler de seçim sırasında göz önünde bulundu– rulur. Bazı yüksek basınçlı uygulamalarda kontra çalışan fanlar esnek kanallar vası­ tasıyla maden içerisine taze hava taşırlar. Bu uygulamalarda cihaz dışı statik ba– sınçlar 3-4kPa mertebelerini görebilmek– tedir. Kontra dönüşlü tanların başlıca özel– liği, fan kanatlarını zıt yönde döndürerek tek fanın yenebileceğinin yaklaşık %260 kadar fazlası basıncı yenebilmeleridir. Bu sayede, aksiyel fanlarla da yüksek basınçlı uygulamalara çözüm üretilmiş olunur. Booster (güçlendirici) fan olarak kulla– nılan aksiyeller maden ocağında giriş ve çıkış arasındaki basınç farkının azaltılma­ sı, buna bağlı olarak da sızdırma ve hava bariyeri oluşumunun minimize edilmesini sağlar. Booster fan kullanımının bir diğer avantajı ise, yerüstünde konumlandı­ rılmış olan ana santrifüj taniara düşen yükü azaltması ve yerüstünde daha küçük motorların kullanılmasını sağlamasıdır. Bu tanlar maden içerisinde fana paralel, hava geçirmeyen kapılarla birlikte yerleş­ tirilirler. Bu kapılar hem insan geçişi için kullanılır, hem de devreye alma esnasında fanı yüksüz kaldırmaya yararlar. Özellikle kömür madenierinde yeraltına yer– leştirilecek tanlar için bir diğer önemli özellik ise patlamaya karşı koruma(Explosion-Pro– of) özelliğidir. 1994 yılında AB normlarına giren ATEX 94/9/EG direkfitifi, ismini I'At– mospheres Explosibles" yani ~~Patlayıcı Or– tam"dan almaktadır. Atex direktiflerine göre kömür ocakları içerisinde barındırdıkları kö– mür tozu ve metandan dolayı sabit risk gru– buna girmekte olup, grup 1 sınıfında ekipman kullanımı gerektirmektedirler. Grup 1 tanlar özel bir yapıya sahiptirler. Kullanılacak olan tan pervanesi ile gövde arasında sürtünme ihtimaline karşı yeterli boşluk olması, per– vane çevresinin bakır halkayla kaplanması, özel ex-proof motor kullanımı ve hatta bazı tanlarda pnömatik motor kullanılması bile alınan önlemler arasında sayılabilir. Son yıllarda yaşanan ölümlü maden ka– zalarının hepsinin ortak noktası, hepsinin teknik ihmaller yüzünden meydana gelmiş olmasıdır. Biz mühendisler olarak, ilgili dünya standartlarını takip edip, gerekli önemleri uygulamaya koyduğumuz tak– dirde, maden kazaları ve ölümler kader olmaktan çıkacaktır. • *Yazar: Arkun Andıç Systemair HSK