Tesisat Dergisi 217. Sayı (Ocak 2014)

MAKALE 120 Tesisat Dergisi Say× 217 - Ocak 2014 Polietilen (PE) Su Borular×nda Al×n Kaynak Kalitesinin Saùlanmas× Teknolojik Hizmetler ûefi, Makine Mühendisi UGETAM A.û. Muhammer SALúMOøLU Ülkemizdeki su daù×t×m hatlar×nda PE malze- melerin kullan×m× gittikçe artmaktad×r. Bele- diyeler, úl özel údareleri, DSú, úller Bankas× gibi birçok devlet kuruluüunun yan× s×ra, özel sek- tör taraf×ndan da PE malzemeler yayg×n olarak kullan×lmaktad×r. Su üebekelerindeki temiz su daù×t×m hatlar×nda, yang×n hatlar×nda veya at×k suyun uzaklaüt×r×lmas× gibi birçok alanda bu malzemeler kullan×lmaktad×r. Yap×lan bu yat×- r×mlarda, kullan×lan PE malzemelerin ilgili ürün standartlar×n×n gereklerini karü×lamas× zorunlu olduùu gibi, bu malzemelerin birbirlerine olan baùlant×lar×n×n da (al×n kaynakl× veya elektro- füzyon kaynakl× birleütirmeler gibi) standart- lar×n gereklerini karü×lamas× ve bu kaynaklar× yapan kiüilerin de belirlenmiü standartlar içerisinde (akredite bir kuruluütan sertifikal× olarak) bu iülemleri yapmas× ayn× derecede bir öneme sahiptir. Su hatlar×nda kullan×lan PE borular×n ve fit- tingslerin birleütirilmelerinde en çok kullan×lan yöntemlerden bir tanesi de “Al×n Kaynaù×” yön- temidir. Bu yöntemle birleütirilen PE borular- daki kaynak baùlant× noktalar×n×n da, sistemin ömrü bir bütün olarak dikkate al×nd×ù×nda, PE borular×n ömrüne eüdeùer bir ömürde olmas× beklenmektedir. Aksi takdirde yap×lan kaynak- lar×n kalitesiz olmas×ndan kaynaklanan çok ciddi problemler (çevreye ve insana verilen zararlar, su kay×plar×, mal zararlar× gibi) ve yüksek maliyetler ileride karü×m×za ç×kabile- cektir. Bu nedenle de al×n kaynaklar×n×n uy- gunluùu, sistemin ömrü aç×s×ndan önem arz etmektedir. TS EN 12201-5 standard× “ Plastik Boru Sis- temleri - úçme ve Kullanma Suyu úçin (PE) – Bölüm 5 – Sistemin Amac×na Uygunluùu” su uygulamalar× için kullan×lan ve montaj× yap×l- m×ü boru sistemlerinin amac×na uygunluùu ile ilgili özellikleri tarif etmektedir. Bu standart içe- risinde farkl× malzeme s×n×flar×n×n birbirleriyle kaynaklanabilirliùi, farkl× s×cakl×k üartlar×nda kaynak parametrelerinin uygunluk kontrolü ve boru ve fittingslerin birbirleriyle kaynak iülemi yap×l×p bir sistem haline geldikten sonraki per- formans kriterleri yer almaktad×r. Al×n kaynaù× temel olarak, belirlenmiü olan zamanda, bas×nçta ve s×cakl×kta iki yüzeyde de yeterli miktarda malzemenin eritilmesiyle, iki malzemeyi tek bir yap× haline dönüütüre- rek birleütirme iülemidir. Al×n kaynak iülemi görünürde çok kolay bir iülem gibi görülse de, uygun ad×mlar takip edilmediùinde çok zay×f ve uygun olmayan kaynaklar oluümaktad×r. Resim 1. Patlayan bir su borusu Resim 2. Al×n kaynakl× birleütirme Al×n Kaynak Kalitesinin Saùlanmas× úçin Ya- p×lmas× Gerekenler: 1. PE boru üretiminde kullan×lacak olan hamurun uygunluùu PE boru üretiminde kullan×lacak olan her farkl× hamurun (compound), TS EN 12201-1 stan- dard×nda hammaddenin içermesi gerekli özel- liklerden olan “Al×n Kaynak Testi” ‘nden olumlu olarak geçmiü olmas× gerekmektedir. Bu test TS ISO 13953 standard×na göre yap×lmakta olup, kullan×lacak olan hamurdan üretilen borular×n birbirleriyle kaynaklanabilme özelliùi kontrol edilmektedir. Yap×lan deney sonucunda da kaynaklanm×ü iki borunun kaynak bölgesin- den elde edilen al×n kaynakl× kaü×k numunelere çekme testi yap×lmakta ve bu test sonucunda kaynak bölgesinin “sünek” bir üekilde ayr×lma- s× olumlu olarak deùerlendirilmektedir. Resim 3 ’den de görüleceùi üzere, kaynak yap×ld×ktan sonra iki malzeme birbirine kaynaüm×ü ve bir bütün haline gelmiütir. YAPI TEKNOLOJµ DOSYASI