Tesisat Dergisi 217. Sayı (Ocak 2014)

TEKNúK TANITIM 102 Tesisat Dergisi Say× 217 - Ocak 2014 (2) Çal×üma süresi t ve ak×ükan h×z× v 1 belli olan koüullarda, boru uzunluùu artt×kça çal×ümadan kaynakl× ' p art×ü× kendini gösterir (formül (1)). (3) Ak×ükan h×z× v 1 ve boru uzunluùu belli olan koüullarda, daha büyük çaplar biraz daha düüük bir ' p verir (formül (1), ancak fark önemsize yak×nd×r). (4) Boru uzunluùu ve çal×üma süresi bilinen koüullar için, v 1 ak×ükan h×z× art×ü gösterir- se çal×ümadan kaynakl× de artar (formül (1) ve Grafik 2 ). Verilen örnekte, bir koç darbesi önleyicisinin kullan×m× metal borular için zaten yararl× iken, plastik borulu domestik su sistemleri için daha fazla tavsiye edilir, özellikle harici olarak (s×va üstü) döüenmiü ise. Grafik 2 , bak×r borulardaki kesme (kapama) an×nda çeüitli parametrelerin aü×r× bas×nç üzerindeki etkisini gösterir. Üç eùri de 100 m boyunda ve 20x1 mm çap×nda bir boruda t kapan×ü süresinin t* faz süresine eüit olarak ayarlanmas× ile elde edilmiütir. Buradan üu sonuçlara varabiliriz: (1) Boru uzunluùu artt×kça, faz süresi t* büyür ve bundan dolay× koç darbesini önlemek için çal×üma süreleri daha düüük olmal×d×r (formül (2)). Grafik 1. Aü×r× bas×nç (yüksek bas×nç) ile kapan×ü süresi iliükisi grafiùi Grafik 2. Bak×r borulardaki yüksek bas×nç ile boru uzunluùu iliükisi grafiùi Tablo 2. Say×sal Örneùin Deùerleri Malzeme L (m) V 1 (m/s) v 2 (m/s) t* (ms) ¨p (m SS) ¨p (bar) Çelik 10 2 1.411 14,2 288 28,8 Bak×r 10 2 1.400 14,3 285 28,5 PE-X 10 2 885 22,6 180 18,0 Tek kollu kar×ü×m vanas×, solenoid vana, küresel vana ve benzeri mekanik cihazlar için; t d t* üeklindeki tüm kapan×ü süreleri “ani çal×üma” olarak tan×mlan×r ve herhangi bir çal×üma sü- resi için benzer olan, maksimum üiddetteki bir aü×r× bas×nç ile boru içerisinde bir koç darbe- sine sebep olur. Öte yandan, t>t* üeklindeki bir kapan×ü zaman× “yavaü çal×üma” olarak tan×mlan×r ve daha az yoùunlukta bir koç dar- besine sebep olur, hatta önemsiz olabilir. (1) Formülü içinde t=t* olacak üekilde ayar- lanacak olursa, koç darbesi efekti için maksi- mum ' p aü×r× bas×nç deùeri elde edilmiü olur. Bu, aüaù×daki grafikten anlaü×lacakt×r. Say×sal örnek: 10 m uzunluùunda, ½” eüdeùer çapl×, su h×z× v 1 =2 m/s olan çelik, bak×r ve PE-X borular olsun. Pertürbasyon yay×lma h×z× v 2 , ani çal×üma zaman× (faz süreleri) t* verili olsun ve aü×r× bas×nc× formüllerle elde edilmiü olsun. Tablo 3. Bak×r Borudaki Parametreler Bak×r boru L (m) v 2 (m/s) t* (ms) 20x1 100 1.393 143,5 Metal borulardaki daha büyük sertlik deùerleri sebebiyle, v 2 pertürbasyon h×z× plastik borula- ra göre daha büyüktür ve suyun içindeki ses h×z×na yak×nd×r (7°C koüullar×nda 1.420 m/s). Bu sonuçlara göre, domestik su sistemleri için kullan×lan plastik borular×n metal borulara nazaran daha uzun bir t* faz süresine sahip olmalar×ndan dolay×, koç darbesine daha ko- lay maruz kald×klar× aç×kt×r. Uygulamada bu, kapan×ü eylem sürelerinin metal borulardan daha yavaü olmas× gerektiùi anlam×na gelir. Plastik borular için ' p bas×nç deùerleri (bun- lar daha az sert olduùundan, k×smen su darbe- sini k×rmak), metal borulara göre daha düüük olmas×na raùmen, bu tür aü×r× bas×nçlar yine de onlar×n direnç s×n×r×n× aüan bir boru stresi oluüturabilir. Ayr×ca, duvar tesisatlar×nda, bir oluklu boru k×l×f× ya da yal×t×m×n varl×ù× plastik borular×n sertliùini etkiler ve koç darbesi hesa- b×n× daha da karmaü×k hale getirir.