Tesisat Dergisi 203. Sayı (Kasım 2012)

TEKNİK BİLGİ 108 Tesisat Dergisi Sayı 203 - Kasım 2012 Tablo 2. ∆P Orifis Çapı (mm) atm 25,4 50,8 76,2 101,6 152,4 203,2 254,0 304,8 355,6 406,4 457,2 508,0 0,07 37,3 149,6 336,0 599,3 1344,9 2392,5 3732,7 5379,7 7314,5 9532,4 12080,6 14959,2 0,10 45,8 182,6 410,6 731,4 1642,2 2921,1 4563,3 6606,6 8918,9 11655,9 14770,5 18215,3 0,14 52,4 210,0 471,9 840,0 1892,3 3359,9 5238,1 7550,4 10287,4 13449,2 17035,6 20999,6 0,17 58,5 234,5 528,5 939,1 2109,4 3751,6 5851,6 8447,0 11467,2 15006,4 18970,4 23406,2 0,20 64,2 256,2 575,7 1024,0 2307,6 4100,8 6417,8 9202,1 12552,5 16374,9 20763,6 25624,2 0,24 68,9 276,1 622,9 1104,2 2486,9 4421,7 6889,7 9957,1 13543,5 17696,3 22368,1 27606,2 0,27 73,6 294,9 665,4 1179,8 2652,1 4719,0 7361,6 10617,8 14440,1 18876,0 23878,1 29493,8 0,31 77,9 312,4 703,1 1250,5 2812,5 5002,1 7786,4 11231,2 15289,6 19961,4 25293,8 31239,8 0,34 82,1 328,9 740,9 1316,6 2958,8 5238,1 8211,1 11844,7 16091,8 21046,7 26615,2 32891,4 Tablo 3. ∆P orifis çapı (mm) atm 25,4 50,8 76,2 101,6 152,4 203,2 254 304,8 355,6 406,4 457,2 508 0,07 35,9 144,4 324,7 575,7 1297,7 2307,6 3610,0 5190,9 7078,5 9249,2 11703,1 14440,1 0,10 43,4 172,7 388,8 693,7 1557,3 2765,3 4322,6 6229,1 8447,0 11089,7 14015,4 17318,7 0,14 48,6 195,4 439,3 783,4 1755,5 3124,0 4860,6 7031,3 9579,6 12505,4 15808,7 19536,7 0,17 53,3 213,3 481,3 854,1 1920,6 3411,8 5332,5 7692,0 10429,0 13637,9 17271,5 21329,9 0,20 57,1 228,4 514,4 910,8 2052,8 3652,5 5710,0 8211,1 11184,0 14628,9 18498,5 22792,8 0,24 59,9 240,7 542,7 962,7 2166,0 3850,7 5993,1 8683,0 11797,5 15383,9 19489,5 24066,9 0,27 62,8 251,1 566,3 1005,1 2255,7 4015,9 6276,3 9013,3 12316,6 16044,6 20291,7 25105,1 0,31 64,7 259,5 585,2 1038,2 2335,9 4152,7 6465,0 9343,6 12694,1 16610,9 20999,6 25954,5 0,34 66,5 266,6 599,3 1066,5 2397,3 4261,3 6653,8 9579,6 13071,6 17035,6 21565,8 26662,4 naların katsayıları farklı olacaktır. Bu sebeple, vantuz çaplarını değru olarak belirleyebilmek için mutlaka üretici firmanın kapasite tabloları dikkate alınmalıdır. b. Boru Hattı Dolumu için Boyutlandırma Boru hattının ilk dolumunda, hattı doldurabilmek için suyun debisi ile aynı hacimsel oranda hava dışarıya tahliye edilmelidir. Bu nedenle boru hattı tam dolana kadar sadece tek pompaya start verilir. Ancak en doğru uygulamada, dar- beleri önlemek amacıyla hat, kademeli olarak doldurulmalıdır. Doldurma hızı 0.3 m/s hızı geç- memelidir. İlk dolumda tahliye edilmesi gereken hava 0.136 atm’lik fark basıncı ile tahliye edilir. Darbe önleyici teçhizatla donatılan vanalarda fark basıncı 0.35 atm olarak kabul edilir. Tablo 2’ de hat dolumu için kullanılan van- tuzların orifis çaplarına göre seçilen fark ba- sıncında tahliye edebileceği kapasiteler L/s cinsinden verilmiştir. c. Boru Hattının Boşaltılması için Boyutlandırma Enerji kesilmesi veya boru hattında meyda- na gelen arızalar sonucunda sütun kopması nedeniyle akış hızı ani olarak değişir. Bu gibi durumlarda akış, hattın tepe noktalarında çok yüksek miktarda vakum oluşmasına sebep olur. Oluşan vakum, özellikle yüksek çaplı bo- ruların negatif basınca dayanamayarak çök- mesine sebebiyet verir. Bu nedenle hattın bo- şaltılması sırasında boru hattının sağlamlığını ve güvenliğini koruyabilmek için vantuzların doğru tasarlanmış olmaları şarttır. Hattın boşaltılmasında kullanılacak vantuzları seçerken, vakumu engellemek için gerekli hava emme miktarı borunun eğiminden hesaplanır. Tablo 3 ’te çeşitli boru çapları ve eğimleri içimn hesaplanmış hava emiş miktarları L/s cinsinden verilmiştir. 5. Sonuç Boru hatlarında havanın oluşması, hattın ve- riminin önemli miktarda düşmesine ve ciddi hasarlara sebep olmaktadır. Boru hattından havanın tahliye edilmesi darbe ve verimlilik problemlerinin tümünü çözmese bile, en çok karşılaşılan problemleri bertaraf edecektir. Boru hattı mühendislerinin, tahliye edilmesi gereken hava miktarını ve de hattın boşal- tılması esnasında emilmesi gereken hava miktarını doğru şekilde hesaplayarak; vantuz konumlandırma kriterlerine göre hareket et- meleri ve üretici firmaların performans değer- lerini gözönünde bulundurarak boru hatlarını daha verimli ve güvenli şekilde tasarlamaları ve işletmeleri mümkün olacaktır. Unutulmamalıdır ki, pompalama sistemi de- mek önce boru, sonra pompa ve en sonunda vana ve çekvalf gibi hidromekanik elemanlar- dan oluşur. Bu hidromekanik elemanların da en önemlisi vantuzdur. Kaynaklar [1] ANSI / AWWA C512-92, “Air-Release, Air/Vacu- um and Combination Air Valves for Waterworks Service”, AWWA Publications, 1992. [2] AWWA M51, “Air-Release, Air/Vacuum and Com- bination Air Valves”, AWWA Publications, 2001. [3] S.J. van Vuuren, “The Advantages and Mode- ling of Controlled Air Release from Pipelines”, University of Pretoria. [4] Kavurmacıoğlu L. and Karadoğan H., “Su Dar- besi Projelendirme Hataları”, VI. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi. [5] “Well Service Air Valves for Vertical Pumps”, Valmatic Bulletin, 1998. [6] “Air in Pipelines”, Valmatic, 1998. [7] “Theory, Application and Sizing of Air Valves”, Valmatic, 1998. [8] “How to Select Proper Valve Size for Vertical Turbine Pump Installations”, Valmatic, 1998. [9] “Why an Air Release Valve Opens During System Operation”, Valmatic, 1998. [10] “Why an Air/Vacuum Valve Stays Closed Under Pressure”, Valmatic, 1998. [11] TEMPO Pompa – Vana Ürün Kataloğu. Bu Teknik Bilgi, 28-29-30 Nisan 2011 tarihleri arasında düzenlenen 7. Pompa-Vana Kongresi’nde bildiri olarak sunulmuştur.