Tesisat Dergisi 203. Sayı (Kasım 2012)

TEKNİK BİLGİ 106 Tesisat Dergisi Sayı 203 - Kasım 2012 Şekil 6 ’da örnek bir hat profil şeması verilmiş- tir. Bu profilde yatay eksen hattın uzunluğunu, düşey eksen ise kotunu göstermektedir. Vantuzlar, hat üzerinde şu noktalara konum- landırılmalıdır: a) Yüksek Noktalar: Dolum esnasında havayı tahliye etmek, boşaltım esnasında havayı hatta emmek ve hattın kullanımı esnasın- da oluşan hava ceplerini tahliye edebilmek için 3 fonksiyonlu vantuzlar kullanılmalıdır. Yüksek noktalar hidrolik eğim çizgisiyle belirlenir. Çizgiye paralel giden veya yukarı eğimin sonu olarak tespit edilen nokta ola- rak kabul edilir. b) Hat Vanaları: Vantuzlar, hat vanalarının bo- şaltma tarafına konumlandırılır. c) Artan Aşağı Eğimler: Aşağı eğimin aniden arttığı noktalarda vantuz kullanılmalıdır. d) Azalan Yukarı Eğimler: Yukarı eğimin aniden azaldığı noktalarda vantuz kullanılmalıdır. e) Uzun Rampalar: Botu hattının uzun me- safeli rampalarına 400 ile 800 metrede bir vantuz yerleştirilmelidir. f) Uzun Düşüler: Boru hattının uzun mesafeli düşülerine 400 ila 800 metrede bir vantuz yerleştirilmelidir. g) Yatay Geçişler: Uzun yatay geçişlerin baş- langıç ve bitiş noktalarına 400 ila 800 metrede bir vantuz yerleştirilmelidir. Düşük hızlı akışlarda yatay borularda havayı tah- liye etmek zor olabilir. h) Venturimetreler: Venturimetrelerin akış yö- nüne, olası hava ceplerinin yanlış ölçüme sebebiyet vermesini engellemek amacıyla vantuz yerleştirilmelidir. i) Dik Türbin Pompaları ve Dalgıç Pompa- lar: Pompanın çalıştırılması sırasında kolon borularındaki havayı tahliye etmek ve pom- pa stop edildiğinde bu borulara tekrar hava emilmesini sağlamak amacıyla pompa çıkı- şına vantuz yerleştirilmelidir. Bu noktalara konulacak vantuzlar özel hesaplama gerek- tirebilir; şöyle ki, pompa çalışırken değişik akış hızları mümkün olabilmektedir. Şekil 6. 4. Vantuzların Boyutlandırılması ve Seçimi a. Hava Tahliye Vanalarının Boyutlandırılması Basınçlı havayı tahliye edebilmek için seçil- mesi gereken orifis çapı 1.6 mm ile 25 mm arasında değişmektedir, buna karşılık vantu- zun anma çapı 25 mm ile 150 mm arasında değişir. Boru hatlarında biriken havanın miktarının tam olarak belirlenmesi mümkün değildir. Bunun sebebi, hatta giren havanın hat boyunca deği- şen basınçla birlikte değişkenlik göstermesidir. Bunun için benimsenen metod, borudan geçen havanın %2’si kadar hava olduğunu varsay- maktır. Vantuzun tahliye etmesi gereken hava- nın miktarı bu şekilde hesaplanır. Yüksek basınç oluşumundan ötürü, orifisten geçen havanın akışı sıkıştırılabilir adyabatik akıştır ve bu durumda havaya hiç ısı transferi olmadığı kabul edilir. Vantuzdan tahliye edilen havanın basıncı, at- mosferik basıncın 1.9 katını aştığında hava akışı ses hızına erişir. Ses hızındaki akışta, havanın hızı ses hızıyla limitlidir, bu sebeple yüksek basınçlarda havanın tahliye edilmesin- de kısıtlama sözkonusudur. Tablo 1 ’de hava tahliye vanalarının basınç ve orifis çapına göre kapasiteleri L/s cinsinden verilmiştir. Bu değerler hesaplanırken tahliye katsayısı (C d ) değeri 0.7 olarak kabul edilmiştir. Bu değer yaklaşık bir değerdir ve düzgün akışlı bir nozül ile köşeli orifis arasında bir yere denk düşmektedir. Gerçek hayattta boruların ve va- Tablo 1. ∆P Orifis Çapı (mm) atm 1,6 2,4 3,2 4,8 6,4 7,9 9,5 11,1 12,7 25,4 1,7 0,76 1,65 2,97 6,70 11,89 18,59 26,76 36,38 47,19 188,76 3,4 1,23 2,74 4,86 10,90 19,35 30,25 43,56 59,46 77,39 309,57 5,1 1,70 3,78 6,70 15,10 26,85 41,95 60,40 82,11 107,59 429,43 6,8 2,12 4,81 8,59 19,30 34,35 53,80 77,39 105,23 137,32 547,40 8,5 2,60 5,90 10,48 23,50 41,81 65,12 93,91 127,88 167,05 670,10 10,2 3,07 6,94 12,32 27,75 49,08 76,92 110,90 151,01 197,25 759,76 11,9 3,54 7,98 14,20 31,95 56,63 88,72 127,88 174,13 226,98 906,05 13,6 4,01 9,06 16,09 36,15 64,18 100,51 144,40 196,78 257,19 1028,74 15,3 4,48 10,10 17,93 40,35 71,73 112,31 161,39 219,91 286,92 1146,72 17 4,95 11,14 19,82 44,59 79,28 123,64 178,38 242,56 317,12 1269,41 18,7 5,43 12,18 21,66 48,61 86,83 135,44 195,37 265,68 346,85 1387,39 20,4 5,90 13,26 23,55 52,85 94,38 147,23 211,88 288,33 377,05 1510,08