Tesisat Dergisi 199. Sayı (Temmuz 2012)

SÖYLEŞİ 87 Tesisat Dergisi Sayı 199 - Temmuz 2012 olanak sağlamaktadır. Bu sayede benzeşim kuralları kullanarak pompa performansını ‘tahmin’ etmek yerine, pompa kendi devrin- de test edilerek gerçek performans ortaya çıkarılmaktadır. Avrupa’da bu kapsamda benzer labo- ratuvarlar var mı? Avrupa’da bu kapsamda çok fazla laboratuvar var. Bu laboratuvarlar genellikle ilgili ülke- nin pompa sanayicileri derneği ve üniversite işbirliği kapsamında kurulmuş merkezler. Türkiye’de POMSAD olarak biz de böyle bir merkez kurmayı planlamıştık, ancak mümkün olmadı. Bütün üreticiler kendi içlerinde labo- ratuvarlarını kurmak durumunda kaldılar. Ama diğer ülkelerdeki dernekler daha aktif. Örnek bir laboratuvarı iki sene önce POMSAD olarak Fransa’ya yapılan bir gezide ziyaret etmiştik. Burada CETIM adında çok kapsamlı bir labora- tuvar kurulmuş. Bu laboratuvarda üreticilerin gönderdikleri çok yüksek debilerdeki pompa- lar, büyük vanalar, vb. ekipmanlar test ediliyor. Hatta türbin testleri de burada gerçekleştirile- biliyor. Bağımsız ve akredite bir kuruluş olarak kurulduğu için sadece üreticilere değil, devlet idareleri ve diğer son kullanıcılara da hizmet verebilmektedir. Bu noktaya kaçınılmaz bir şekilde gel- diniz ve bu laboratuvarı gerçekleştir- diniz. Bu laboratuvarı sizin dışınızda ülkemizin kamu kurum ve kuruluşları- nın veya yerli imalatçılarında kullanma olanağı var mı? Akredite laboratuvar olacağı için böyle bir im- kan mutlaka var. Özellikle kamu kurumlarının yerli imalatçılar üzerinde sıkı bir kontrolü mev- cut. Ancak yurtdışından temin edilen pompa- “Bu laboratuarda özellikle son kullanıcısı kamu kuruluşu (Örneğin; İller Bankası, Devlet Su İşleri ve Belediyeler) olan işlerde, satın alımı yapılan pompaların ve diğer ekipmanların (vana testleri yapmak da mümkün) doğrulama ve sınıflama testleri yapılabilecek.” uluslararası alanda kabul görmemizi ve ürün- lerimize olan güveni artıracaktır. Pompa kabul deneyi denince genelde akla ilk gelen performans testidir. Bu testte pom- panın toplam yük ve veriminin debiye bağlı değişimi belirlenmektedir. Ancak, özellikle yüksek debili, yüksek sıcaklıkta sıvıların akta- rımının yapıldığı veya enerji ve petrokimya gibi ağır hizmet çalışma koşullarının bulunduğu sistemlerde pompanın testi için sadece per- formans deneyi yeterli değildir. Öncelikle pompanın kavitasyon karakteris- tiğinin belirlenmesi açısından ENPY dene- yi kritik önem arz etmektedir. Kavitasyon, sıcak uygulamalar ve yüksek debili sistemler için büyük sıkıntı yaratmaktadır. Hatta bazı sistemlerde pompanın verimli çalışmaktansa, kavitasyonsuz çalışması daha önemli olmak- tadır. Pompa mekanik tasarımın doğrulanması için ömür testlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Kullanılan yataklama sistemin ömrü, yatak sı- caklarının değişimleri ve yatak titreşimleri öl- çülerek doğrulanabilmektedir. Pompanın bek- lenmeyen bir anda arızalanması, yani tasarım ömür değerlerini sağlamaması telafi edileme- yecek üretim kayıplarına yol açabilmektedir. Diğer bir test, pompanın titreşim ve gürültü karakteristiklerinin belirlenmesini içer- mektedir. Pompa tarafından tesisata aktarılan titreşimler, sistemde farklı frekanslarda uya- rımlar oluşturarak rezonansa ve sonucunda da büyük tahribata neden olabilirler. Yeni yapılan deney laboratuvarımız belirtti- ğim bütün bu testlerin gerçekleştirilmesini yani ürünlerin zorlu çalışma koşulları al- tında dayanımlarını belirleme/doğrulama imkânını sağlamaktadır. Kullanılan ekip- manlar en hassas şekilde ve yüksek doğru- lukta seçilmiş ve uluslararası standartların gereksinimlerini karşılamaktadır. Mevcut ürün gamımızda en son tasarladığımız çift emişli pompalarla birlikte 6000 m³/saat debiye çıkmış bulunuyoruz. Benzer şekilde, özellikle madencilik ve kazan besi suyu uy- gulamaları için tasarladığımız çok kademeli pompalarla 70bar basınçlara ulaştık. Tabiî ki bu iki uç noktayı da deney koşullarında gör- memiz gerekli. Bu gereksinimler sebebiyle 450 m³ hacimli bir deney havuzu inşa edildi. Havuzun top- lam yüksekliği 9 m. “Neden bu kadar büyük bir havuz yapıldı?” derseniz, sebebi referans standartlarda yatıyor. Deney sırasında ölçüm yaparken su sıcaklığının 0,3°C’den fazla sa- lınım yapmaması gerekli. 2 MW gücünde bir pompayı test ettiğinizi düşünün, 2 saatte har- canan enerji, 4 kişilik bir ailenin 3 aylık ısınma gücüne eşit. Bu suyun sıcaklığını 0,3°C’nin üzerinde değiştirmeden dışarı atılmalı. Bu da ancak yeterli hacimde bir havuzla mümkün. Havuzun tasarımında sadece sıcaklık kriteri baz alınmadı tabi. 10.000 m³/saat gibi yüksek debilerde pompa emme hücrelerinde yüzey vorteksinin oluşmaması, çalkantılı akışların engellenmesi ve depreme karşı dayanım da değerlendirilmesi gereken diğer konulardı. Bu yüzden havuzun tasarımı hem statik yapı ana- lizleri hem de hesaplamalı akışkanlar dinamiği (CFD) çözümleri kullanılarak yapıldı. Debi ölçüm sistemi 10 m³/saatten 12.000 m³/ saate kadar hassas ölçüm yapacak şekilde 3 farklı kademede tasarlandı. Gerekli görül- düğünde debimetrelerin kalibrasyonu ölçüm hattına bağlanacak bir mastar debimetre ile yapılabilecek şekilde montaj gerçekleştirildi. Deney laboratuvarının bir başka avantajı da sistemde bulunan yaklaşık gücü 1 MW olan frekans invertörü sayesinde pompa perfor- mansının farklı devirlerde belirlenebilmesi. Bu durum özellikle denizcilik uygulamalarında karşımıza çıkan farklı devirlerde (1600 rpm, 2100 rpm, vb.) veya 60 Hz şebeke besleme frekansında çalışan pompaların testlerine