Tesisat Dergisi 196. Sayı (Nisan 2012)

Şekil&. Malzeme seçimine etki eden parametreler. Deniz suyunda çalı~an pompalann pik döküm çarklarında grafit koroıyonunun etkisi çok görülmü~ür. Aynı çarklar elektrolitik olmayan sıvıları, mesela temiz su, bastıklarında grafit koroıyonu görülmez. Deneyler göstermiştir ki pik döküm çarklar asla hafif tuzlu su veya de– niz suyu basmak için kullanılmamalıdır. Aksi halde sonuç grafit koroıyonu ile kesin bozul– madır. 2.4.Yonulma Değişken yüklere maruz kalan pompa parçala– nnın malzeme seçiminde malzemenin tam de– ği~ken zorlanma sınırı dikkate alınmalıdır. Tam değişken zorlanma sınırı, malzemenin sonsuz sayıda tam deği~ken gerilmeye maruz kaldığı halde bozulmadan dayandığı maksimum tam değişken gerilme değeridir. Mesela, çeliğin tam değişken zorlanma sınırı, çekme gerilmesinin yaklaşık %50'sidir. Çekme gerilmesi 400 M Pa olan çelik statik halde bu gerilmeyi yaratan kuwete dayandığı halde aynı gerilmeye sebep olan değişken yük altında çok kısa bir sürede bozulur. Gerilme değeri 200 MPa'a düşürülür­ se tam değişken zorlanma sınırı aşılmamış olacağından malzeme bozulmayacaktır. Fakat aynı çelik 200 MPa'lık tam değişken gerilmeye korozif ortamda maruz kalırsa kısa sürede bo– zulur[4]. Bozulma yorulma koroıyonundan do– layı olur ve malzeme yüzeyinde kılcal çatlaklar oluşur. Korozif ortamda çatıaklann bulunduğu malzeme yüzeyi hızla koroıyona uğrar. Bunun sonucunda çatlaklar daha derine işler, koraz– yon artar ve sonunda malzeme bozulur. Mesela, pompa mili her dönüşünde tam de– ğişken yüke maruzdur ve malzemenin kulla- 184 lesisat Dergisi Sayı 196- Nisan 2012 nıldığı yerdeki yorulma koroıyonu dayanırnma ve dönme hızına bağlı olarak belirli bir ömrü olacaktır. Mil ömrünün azalmasını önlemenin en uygun yolu mil burçları kullanarakmilin sıvı ile temasını engellemektir. 3. Malzeme Seçimi Pompa malzemesinin ve malzeme kombi– nasyonlarının seçiminde birçok farklı para– metrenin etkisi dikkate alınmalıdır. Bu farklı parametrelerin en önemlisi işletme ve bakım maliyetleridir. Pompanın çalıştığı sistem üze– rinde sürekliliği sağlaması ve beklenmedik duruşlara yol açmaması beklenmektedir. Günümüzde çok geli~mi~ izleme sistemleri sayesinde titreşim, sıcaklık, gürültü gibi para– metreler sürekli olarak takip edilmekte ve ola– sı arızalar önceden kestirilebilmektedir. Ancak önemli olan anza sıklığı ve bakım maliyetlerini minimize eden malzeme kombinasyonlan seç– mek esas olarak üzerinde durulması gereken konudur. Pompa tesisatlarının çoğu düşük servis fak– törü ile çalıştınlmaya başlanır ve işletme tec– rübeleri sonucunda malzeme kalitesi, kabul edilebilir parça deği~tirme sürelerine ulaşılın­ caya kadar, yavaş yavaş artırılır. Çok korozif çalışma ortamlarında pompa ömrü süresince sıvı ile temasta olan parçalann tadil ve de– ğiştirilmesinin gerekeceği beklenmelidir. Ba– sılan sıvı ile ilgili kimyasal ve fiziksel bilgiler malzemenin ve pompanın yapısal özellikleri– nin belirlenmesinde en temel etkendir. Zira sıvı içerisinde bulunan parüküllerin boyutu, şekli ve sertliği hem malzemenin belirlenme- sinde hem de hidrolik elemaniann (çark, göv– de, vb.) konstrüktif özelliklerinin (açık çark, geniş salyangoz, vb.) belirlenmesinde temel etkendir. Diğer yandan, sıvının saflık derece– si ve içeriği koroıyon ve aşınma bakımından farklı etkiler gösterebilmektedir. Şu kadarı var ki, sıvı içerisinde eser miktarda bile olsa farklı maddelerin bulunması çözel– tinin korozif etkisini büyük ölçüde değiştir­ mekte, bununla beraber malzeme seçimini de etkilemektedir. Örneğin eser miktarda klor ve tuz bileşiklerini içeren sıvıların korozif etkisi çok fazla artmaktadır. Tersine, kromat ve dikromat gibi bazı maddelerin sıvı içerin– de bulunması metal üzerindeki korozif etkiyi azaltmaktadır[5]. Kaynaklar - ------- lll ''Corrosion Costs and Preventive Stra- tegies in the United States~ Teknik Rapor, Birleşik Devletler Federal Otoyol Yönetimi, 2002. [2] Karassik /., "Pump Handbook~ 3. Bas– kı, McGrawHill, 2{)()1. [31 Stachowiak G.W., Batchefor A.W., "Engineering Tribologyn, Butterworth– Heinemann, 2000. [41 Eryürek B., "Hasar Analizi': 1. Bask1, Birsen Yaymevi, 1993. [5] "Hydraulic Institute Standards for Cent– rifugal, Rotary & Reciprocating Pumps~ 14. Baski, Amerikan Hidrolik Enstitüsü, 1983. [6] Wegst C. W., 11 Stahlschlüsse/", Verlag Stah/schlüssel Wegst GmbH, 2010. l71 Tura/ H.N., "Santrifüj Pompalarda Ka– rakteristik Aflzalar': Seminer Notlafl, istanbul, 2008. [81 Fontana M.G., "Corrosion Engineering': 3. Baski,, McGrawHill, 1986. [9] Pa/grave R., "Troubleshooting Centrifu– ga/ Pumps and Their Systems", Elsevi– er,2003. [101 Nesbitt B., "Handbook of Pumps and Pumping: Pumping Manuallnternatio– nal~ Elsevier, 2006. • Bu makale, 28-29-30 Niıan 21Jll t1ltih/eti arı­ lllldı dliztnltlnln 7. Pompa-lana lflınırafnde biJdltf olarılrıunu/muftur.