MAKALE Fr8 p...,. Şekil 1. Tek kademeli bir pompanın çarkına etkiyen eksenel kuvvetler ve basınç yayılışı[2l Şekil 2. Yataklara etkiyen eksenel ve radyal kuvetler[3l çözümlerle azaltılabilir. Bu konstrüksiyon önerilerine literatürde yer alan pek çok pompa el kitabından ulaşmak mümkündür[l,5,7]. Çarktan mile etkiyen radyal kuvvet ve oluşturduğu radyal yük her iki radyal yatak tarafından taşınır. Radyal yükü rotordaki dengesizlik, mildeki eksen kaçıklığı ve dönen elemanların ağırlığı gibi diğerfaktörler de etkilemektedir. Uçtan emişli bir pompada sistemindeki hidrolik etkiler ve ağrılık kuvvetleri sonucunda meydana gelen toplam radyal ve eksene! kuvvetlerin genel modeli Şekil 2'de görülmektedir. Yataklara etkiyen radyal yükler bilinen mukavemet hesapları yardımı ile hesaplanabilir. Eksenel kuvveti taşıyacak yatak, konstrüktör tarafından belirlenir ve bu yatağa etkiyen eşdeğer yük, seçilen yatağın türüne göre firma kataloglarında önerilen ifadeler kullanılarak kolayca hesaplanabilir. 3. Kaymalı Yataklar Kaymalı yataklar en eski yatak formunu oluştururlar. Bu yataklardaki sürtünme durumu kayma şeklindedir. Kaymalı yataklarda sürtünme ve aşınmanın en aza indirilmesi için, sürtünme durumu film (sıvı) sürtünmedir. Bir başka deyişle mil ve yatak burcu birbirinden tamamiyle bir yağ filmi ile ayrılmıştır. Uygun film sürtünmesinin oluşturulabilmesi için sistemde kullanılacak yağlayıcı madde ve yatağın konstrüksiyonu iki önemli parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yatakların titreşim, darbe ve gürültü sönümleyebilmeleri, tasarımlarının basit ve montajının kolay olması, radyal yönde az yer kaplamaları, büyük çaplarda rulmalı yataklardan daha ekonomik olmaları, iyi bir yağlama ile çok daha yüksek hızlara çıkabilmeleri gibi üstünlüklerinin yanı sıra, yeterli yağ olmaması durumunda hızılı bir şekilde hasar görmeleri, yağ filminin oluşması için belli bir hıza ulaşılmasının gerekmesi, yüksek miktarda yağ tüketimine gereksinim duymaları ise olumsuz yanlarını oluşturmaktadır. Buna göre santrifuj pompalarda, rulmanlı yatakların hız, radyal ve eksene! kuvvet sınırlarının aşıldığı ve aynı zamanda pompalanan akışkanın yağlayıcı olarak kullanılabileceği durumlarda kaymalı yataklar kullanılır. Özellikle kaymalı yataklaklar rotora rijitlik ve sönümleme sağladıkları için pompanın rotodinamik davranışı açısından önemli elemanlardır. Diğer taraftan, pompalanan akışkanın yağlayıcı olarak kullanıldığı yataklarda sınır sürtünme hali söz konusudur. Bu nedenle aşınmayı azaltmak için uygun malzeme çifti seçilmesi gereklidir. Ayrıca, ortamdaki akışkanın korozif etkisi de göz önünde bulundurulmalıdır. Pompalarda kullanılan radyal kaymalı yataklar esas olarak, Şekil 3'te gösterilen tiplerde Şekil 3. Yaygın olarak kullanılan kaymalı yatak tipleri: a) silindirik kaymalı yatak, b) ikiye bölünmüş, c)çok loblu kaymalı yatak, dl lokmalı kaymalı yatak[4] 138 Tesisat Dergisi Sayı 187 - Temmuz 2011 olabilir[4]. Tm kapalı kaymalı yataklar en basit olanıdır ve genellikle nispeten daha düşük hızlarda ve düşük veya yüksek yatak yüklerinde çalışabilirler. Çok kademeli pompalarda çoğunlukla kullanılırlar (Şekil 3a). Şekil 3b'de görülen kaymalı yatakta, yatak burcu simetri ekseninden ikiye ayrılarak yatay eksen doğrultusunda kaydırılmıştır. Çok loplu yataklar (Şekil 3c) genel olarak yüksek hız ve düşük yükte kullanılırlar. Şekil 3d'de görülen kaymalı yatak tipinde çevreye yerleştirilmiş pabuçlar, bir mafsal etrafında gelen yükün büyüklüğüne göre kendini ayar edebilmektedir. Bu tip kaymalı yataklar da, yine yüksek hızlarda çalışan pompalarda, düşük yükleri taşımakta kullanılırlar. Lokmalı tip kaymalı yataklar aynı zamanda eksene! yükleri taşıyabilecek şekilde de imal edilebilirler. Şekil 4. Kazan suyu sirkülasyon pompası[5l
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=