TEKNİK BİLGİ Vanalarda Kullanılan 0-ring'ler Dr. Süleyman TOKAY* Elastomer malzemenin üretim prosesi öncelikle hammaddelerin belirli miktarlarda karıştırılmasıyla başlar. Karışım ihtiyaç duyulana kadar depolanabilen şerit ya da palet içinde şekillendirilir. Bir sonraki aşama genellikle içinde metal parçalarının da olduğu kalıba giriş için ringlerin boşluğunu çıkarmaktır. Kalıp içindeki malzeme kontrolü bir sıcaklık ve basınçta vulkanize edilir. Kalıplanmış ring'in çıkartılmasından sonra genellikle tıraşlamak ya da çapaklarını temizlemek gereklidir. Çok gözlü bir kalıpta gözler arasındaki yakın toleransı elde etmek zor olabilir ki bu durum kalıptan çıkarılan ringlerde probleme neden olabilir ve hatta kalıpta yüksek basınç ve termal gerilmelere neden olabilir. Bu tip sorunl arı çözmek için enjeksiyon kalıplama uygun olabilir ancak kauçuk malzemeler için sonuç plastik malzemelere göre daha paha lıdır, genellikle ekonomik değildir. Başta fluoroelastomerler olmak üzere bazı elastomerler, diğerlerine nazaran kalıpta daha yüksek çekme paylarına sahiptir. Bu farklar kauçuk 0-ring'ler içinstandartlarda kabul edilmiş toleransları yansıtır. Örneğin BS 1806'da 3,53 mm kesit çapındaki orta boy bir O-ring' in çap toleransı ± 0,1 mm'dir. 1 'de O-ring ma lzemelerinin temel özellikleri görülmektedir. Bir yatak içinde 0-ring'in montajı esnasında, sürtünme problemlere neden olabilir, bu durumda ise genellikle O-ring ile yüzey arasında bir yağlayıcı kullanılır. Bu tip durumlarda mineral yağ, mineral gres yağı doğal kauçuk, butil ya da etilen-propilen ile silikon yağı ya da gres yağı silikon kauçuk ile kullanılmamalıdır. Tablo 2'de bazı akışkanlarla kullanımında uygun olan veya uygun olmayan elastomerlerin listesi yer almaktadır. Bu tip tablolara uygun olarak seçim yapmak servis ömrünün gerekti rdiği sorumluluklar içinde kalmayı da sağlar. ■ Açıkça belirtmek gerekirse, elastomer bileşiklerinin özellikleri pek çok faktörden etkilenir ve bu nedenle pek çok tedarikçiden gelen malzemeler geniş bir sonuç skalasına sahiptirler. Aynı zamanda üretim esnasındaki zayıf proses kontrol şartları tek bir kaynaktan alınmış olsa bile partiden partiye önemli farklar yaratabilecek sonuçlara neden olabilir. Eğer bir elastomer parça kritik bir uygulama Tablo 2. Akışkan - Elastomer Uyı unluk Tablosu için satın alınıyorsa, üretimkalite kontrol mutlaka dikkat edilmesi gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Tablo V E A N 1 E F H F T N A C p V N F R u R M C C B 1 o M B p E Q o M R R M Q R M p Tablo 1. Conta Malzemesi Olarak Kullanılan Bazı Elastomerler Silikon Yağı • ıso ASTM İsim Örnek Yorum NR NR Doğal kauçuk Yüksek seviyede sızdırmazlık, aşınma direnci, mekanik donanım üzerinde sızdırmazlık amaçlı çok az kullanılır. CR CR Polychloroprene Neoprene Mekanik donanım üzerinde sızdırmazlık amaçlı çok az kullanıl ır. IIR 1/R lsobutylene- Çok fazla sıvı veya hava geçirimsiz, mineral yağlarına isoprene (" butyl ") karşı direnci yok. NBR NBR Acrylonitrile ("nitrile") En yaygın sızdırmazlık malzemesi, mineral yağlara dirençli, orta derecede sıcaklıkta çalışır. AU AU Polyester polyurethane Yüksek aşınma direnci. EU EU Polyether Uygulama sıcaklığı sınırlı, sıcak suda bozulur. polyurethane EPM EPDM Ethylene-propylene Sıcak su/buhar ve fosfat esterleri için uygundur, mineral copolymer yağ ve diesterler için uygun değildir. ACM ACM Polyacrylate ("acrylic") AEM AEM Ethylene acrylic Otomotiv sistemlerinde kullan ılır, ekonomiktir. HNBR HNBR Hydrogenated acrylonitrile NBR' den daha iyi sıcaklık ve kimyasal dirence sahiptir. MQ MQ Silicone VMQ VMQ Vinyl silicone Geniş sıcaklık aralığında çalışır, FMQ' nun yağ direnci PMQ PMQ Phenyl silicone yüksektir, aşınma direnci düşüktür. FMQ FMQ Fluoro -silicone Yüksek sıcaklık ve kimyasal dirence sahiptir, (su/buhar FPM FKM Fluoroelastomer Viton direnci sınırlıdır) fluonirated co/ter/tetra-polimerlerinin artmasıyla direnç artar. Sıkıştırma değeri zayıftır. FEPM FEPM TetrafIuoro ethyleneAtlas Yüksek sıcaklık ve kimyasal direnç ( su/buhar ve aminler propylene dahil). Sıkıştırma değeri zayıftır. FFPM FFKM Perfluoroelastomer Kalrez Aşırı kimyasal ve sıcaklık direnci vardır. Çok pahalıdır; sıkıştırma değeri zayıftır. Atlas; Asahi G/ass veKa/rez, Neoprene, Viton; DuPont'un lisanslı markasıdır. 136 Tesisat Dergisi Sayı 186- Haziran 2011 Hava Zayıf Alkol • • Su(< 80° C) • • Sebze Yağı • • Kerosen • • • Mineral Yağ • • • Hayvani Yağ • • Su-glikol • Aliphatic HC • • • • Dilute Asit • Dilute Alkali • • Su(> 80° C) • • • Aldehitler • • • • • Diesel, Fuel Oil • • • • • Benzin • • • • Aminler • • • • • • Solventler • • • • • • Aromatik HC • • • • • • • Hidrojen Sülfit • • • • • • • • • • • Ketonlar • • • • • Su yağ emüls . • • • • • • • Ali. Fos. Ester • • • • • • • Aro. Fos. Ester • • • • • • • Sentetik Yağ • • • • • • • En dirençli ■ Uygun değil * Yazar: Dr. Mak. Müh. Süleyman TOKAY Ar-Ge Danışmanı/ Duyar Vana Mak. San ve Tic. A.Ş. Kaynak: "Fluid Sealing Technology, Principles and Applications", HeinzK. Müller, Bernard S. Nau, Marcel Dekker ine. 1998. • F p F T p F M E
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=