SEKTÖREL FORUM Organik emisyonların iki kaynağı vardır. Bunlar; 1) Organik ürün, yarı ürün üretimi sırasında çıkan emisyonlar (petrol endüstrisi ve plastik endüstrisi) 2) İnorganik ürünlerin (metal ve çimento gibi) üretimi sırasında çıkan emisyonlardır. Genellikle yüksek sıcaklık operasyonları içeren sistemler ve makine yağlama ve kaplama malzemelerinin bozunması üç önemli gurup emisyon çıkarır. Bunlar; a) Polycylic aromatic hydrocarbonlar (PAH), genellikle kok fırınlarından ve ark ocaklarından çıkar, b) Klorlu izomerler dioksinler, bakır ergitme, ikincil alüminyum ergitme ve sinterleme fabrikalarından çıkar, c) Polychlorinated aromatik bi leşikler, yüksek molekül ağı rlıklı Cl'lu ozon incelten türevler, elektrik endüstrisi kaynaklı çıktılar. Bunlar ve petrol endüstrisinden çıkan dioxin ve dibenzofuranlar önemli sağlık sorunları (kanser gibi) doğururlar. İ norganik kirleticiler genellikle atıkla rda bulunabilen limit üstü metalleri kapsar. Bunlar belediyelerin katı atıklarında, kanalizasyon çamurlarında, baskın ve sel sürüklerinde, endüstri yan ürünlerinde, deniz kıyısı alanlarında görülür. Kırmızı gurup metaller (kadmiyum, cıva ve kurşun) en tehlikeli olup bunları gri metaller (krom, bakır, nikel ve çinko) ve arsenik, gümüş gibi elementlerinin bulunuş miktarları takip eder. İngiltere'de yapılan bir çalışma [3] doğayı (toprağı) en çok kirleten ve atık bırakan endüstri listesini şu şekilde vermiştir: a) Enerji santralleri, b) Entegre demir-çelik tesisleri, c) Diğer metal üretim tesisleri (çinko gibi), dl Ark ocaklı çelik fabrikaları, e) Belediye çamur atıkları, f) Plastik endüstrisi (naylon gibi), g) Refra kter sanayi, h) Çimento sanayi. Endüstrilerin tehlikeli atık verme sırası ise: a) Belediye atıkları, b) Enerji santralleri, c) Plastik endüstrisi (naylon gibi), d) Çimento sanayi şeklindedir. 26 Tesisat Dergisi Sayı 150 - Haziran 2008 Toprağı, suyu en çok kirleten, toksik etki ve korozyon yapan endüstriler: a) Plastik, b) Demir-çelik c) Belediye atı kl arı. En çok sera gazı emisyonu veren endüstriler: a) Enerji santralleri, b) Entegre demir-çelik tesisleri, c) Çimento sanayi, olarak sıralanmaktadır. Plastik atı kların (ambalaj gibi) geri kazanımı çok önemli kamusal ve çevresel yarar sağlar. Ham malzemeden (petrol) üretilene göre geri kazanım % 2-3'1ük enerji gerektirir (25 kez az) ve dahaaz C02 çıktısı verir. Polimerik malzemeler bugün itibariyle % 20-30'1arda olan geri kazanım ın 2020 yılında % 60'a çıkması hedeflenmiştir. İsviçre' de PET şişe geri dönüşüm oranı % 90'dır. Diğer yandan kontrolsüz geri kazanım önemli sorunlar doğurur. Geri kazanılmış granülden üretilen poşet (ve boru) gibi malzemeler asla içecek ve yiyeceklerde kullanılmamalıdır. Polietilen hammaddeden üretilen poşet, bidon, boru gibi ürünler atı ld ıktan sonra doğada uzun yıllar (300 yıl) yok olmazlar. Özellikle ince poşet kırpıntıları hayvanları yanılttığından kuş, balina ve büyük baş hayvan ölümlerine sebep olur. Bugün plastik poşet eski kese kağıdı ve filenin yerini tutmuştur ve önemli sorunları da yanında getirmiştir. File tekrar tekrar kullanı l ırken poşetler genellikle bir kez kullanılır. Bu tür tek kullanım lık ürünlere çok sayıda örnek verilebilir (ambalaj kutuları, tıraş bıçakları vb.). Vaka Çalışması: Kanalizasyon Boruları Borularda, malzeme ve şekilli parça üretimi sırasında kullanılan yakıtın saldığı karbondioksit emisyonu ve servis sonrası dekompozisyon sırasında çıkan emisyon (yakma gibi) önemlidir. Muhtelif atık su boruları için üretimin ilk aşamasından (hammadde) kullanım sonrası yok olmalarına dek (örneğin yakma) harcanan enerji ve bütün çevre kirletici çıktıları (C0 1 ,soı, NOX) mukayese edildiğinde, 1 kg PVC üretimi kilden on kat fazla karbondioksit emisyonu vermiştir. Hesaplamalarda girdi enerjinin 1 kWh'nın 0.4 kg mertebesinde karbondioksit salınımı verdiği kabul edilmiştir. Uzunluk esas alındığı nda durum değişmekte ve polimerik borular avantajlı olmaktadır. Metre başı atık su boru maliyetlerine conta gibi yalıtıcılar da ilave edilmelidir. 300 mm çaplı kanalizasyon ve atık su boruları için enerji giderleri ve C01 emisyonları malzeme ve boru çapına göre Tablo l 'de veri l miştir. Bu tablodan ağırlık ve uzunluk eşeline göre PVC , HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) ve kil-beton boruiçin C01 emisyon değerleri okunabilir. Üç farklı literatür çalışmasında n [5-7) yararlanılarak yapılan Tablo l 'deki değerlendirmelerde malzeme çıkarma, taşıma ve üretimdeğerleri baz alınmıştı r. Fittingler de dahil metre başı boru hattı maliyetleri önemlidir ve ileri mukayese buna göre yapılmalıdır. Aynı çap atıksu borularında doğru mukayese için, akış debisi ve hız öne çıkmakta, malzemeye bağlı olarak dış çap (et kalınlığı) dolayısıyla ağırlık değişebil mektedir. Kullanım ömrü boyunca bakım ve tamir gereksinimi önemli diğer unsurlardır. Tablo l 'de karşı l aştırılan boru malzemelerinde, enerji tüketimi yönüyle geri dönüşüm lü PVC ve koruge PE borular uzunluk eşeline göre iyi çıkmaktadır. Ancak bu değerler ağırlık başına düşünülürse kil-beton borular daha iyi sonuç vermektedir. C01 emisyonunu karşılaştı rdığımızda da aynı sonuç çıkmaktadır. Burada önemsenecek konu ise, geri dönüşümlü malzemeden imal edilen Tablo 1. 300 mm Grubu Atık Su Boruların Mukayesesi Enerji Tüketimi C02 Emisyonu Uzunluk Ağırlık Uzunluk Ağırlık 300 mm E PVC-Koruge PE 70-350 kWh/m 7-30 kWh/kg 19-25 kgCO/m 2,0-2,3 kgCO/kg grubu PVC-Koruge PE 21-23 kWh/m 2-2,5kWh/kg 7-7,5 kgCOJm 0,6-0,7 kgCOJkg (%80 Geri dönüşümlü) Kil-Beton 100-275 kWh/m 0,7-2 kWh/kg 40-50 kgCO/m 0,3-0,4 kgC0 2/kg
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=