çoğalan nüfus ve gelişen endüstrinin enerji ve su ilıtiyacırun artı§ı da bu rekabeti köriikleyecektir (Aicamo vd .. 2007). iklim değişildiği su kaynaklarının sadece miktarım değil aynı zamanda kalitesini de etki leyecektir. Sıcaklığın artması. yağış ve dolayısıyla akımlardal<i azalmalar nedeniyle kirlilik konsantrasyon ları da artacak; bu durum ise şu anda ya§anan su kalitesi problemlerinin daha da şiddettenmesine neden olacaktır. Ancak bu etkiler hen uz yeterince araştınlmıımış bır konudur (Hurd vd., 2004). Dünyadaki a~brmalara paralel olara ülkemizde de Iklim deği§lkliğine ili~n bir ipucu niteliği nde olan hidrome eorolojik gözlemlerdeki eği lim ler, çok sayıda çalı§ma ile ırd elenmi~ · (Partal ve Kahya, 2006). Yoğun olarak yağış ve sıcaklık değerteri üzerinde gerçekleştiıilen bu tren danalizleri , ülke genelinde, özellikle sıcaklıklarda istatistiksel açıdan anlamlı artı~ann vartığın göstermek edir (Bostan ve Akyürek, 2007). Yağı§lar açısından bakıldığında, Batı Anadolu ve Akdeniz bölgesinde yıllık oplam yağışl arda bir düşüş trendi gözlenmektedi ı (Partal ve Kahya. 2006). Hidrolojik çevrimin bir d' ğer parçası olan yüzeysel alu§ serilerinde de kuzey ku§ağı llşında kaloo güneybatı ve güıwy bölgelerde de Istatistiksel ~dan aıdam aıalmalaı g<Nmekte (Öiıôzvd.,2007:AkSIYJVd., ıoooı. Bütün bu çalışmalar, iklim deği~ kliği nin bulunduğumuz bölgenin sukaynaklan nı kısıtlayıcı bi ı rol oyrıayacağını göstermektedir. Bu nedenle, ülkemiz su kaynaklannın planlamasında ve yönetiminde i m değişikl iğinin potansiyel etl<ileri dikkatea nmalı, me •ootyapı ıınolası deği§imlere ka §1 hassasiyetleri irdelenme idir Bu ihtiyaçtanyola çıkarak, sunulan çalı§mada, olası sıcaklık ve yağış değişimleıiııin akımlar üzerindeki etl<ileri ara§brılmışbr. Çalışma, Gedz havzasında yer alan MedarkolU akınılan nın parametrik bir yağı§·akış modeli ile incelenmesine dayanmaktadır. iklim senar/danndan elde edilen yağı§ ve sıcaklık ko~ı Ila ında, 2030, 2050 ve 2100 yıllan için, Medar Çayı'nın yüzeysel akımlarmda göıtenmesı muhtemel azalmalar hesaplanını§br. 150 Tesisat Dergisi Sayı 149 - ~ayı s 2008 2. Yöntem 2.1. iki Parametreli Aylık Yağı -Akış Modeli Küresel iklim deği §ikl iğinin alumlar üzerindeki etkısim ortaya koyabii mek için determınistik aylık yağış-akı§ modellerinden yarartanı l maktadır (Haımancioglu vd., 1998· Mimikou. ı 995: Kaczmarek vd.. 1996). Bu modeller, bir havzanın aylık ya~ı§ girdisin i aylık akım çıktısına dônü§lüren rnatematil~sel dönüşüm fo ı slyonlandır. Bu modelleıin bir blle§enl olan aylık e ıapotranspirasyon hesabı büyük önem ta§lmaktadır. Çünkü e ıapotranspirasyon yağış gibi ölçülememekte, Thornthwaite. Penman. Blaney-Criddle. Hargıea es gibi yöntemlerte modeltenerek tahminler üretilebilmektedir (Acatay. 1996; Bayazıt , 1998). Bu tahminleıin doğruluğu yağış-akt§ modelinin performansına büyük etki yapmaktadır (fısbkoğlu ve Harmancıoğlu. 2001). Evapotranspirasyon doğru olarak lahmin edildiği nde. zemin nemi ve akı§lar basit su bütçesi denklemleriyle hesaplanabilmektedir. 2.2. Aylık Gerçek Evapotranspirasyonun Hesaplanması A)1ık evapotrans~ras'jonuntalvnininde l~eıatiirde çe§iHi yaklaşırrjar yer al maktadır. Uygun yaldaşımın seçiminde, mevcut verilelin ç~iHiliği e guvenilirt eri rol oynamall.taıir. Aylık evapotransprasyon, to~ am yağış, bitki örtüsü ~ 1111. zemin nemi, sıcaklık, rüıgcı gjtj biıçok ~metreye balı· lıdır. Bu pcıametrelerin tümünün derteıınıesinde çoğu zaman güçlık ya§anınaktad . Aylık evapotranspirasyonurı belirlenmesinde kullanılan · ba§ka yöntem de a'Jiık tava bu !wla§mala ı ndan yarartanmaktır (Morton, 1983). Brutsaert 0992). yıllık evapotra nspirasyon kaybının yıllık toplam yağı§ ve yıllık toplam buhartaşma değerleri ile ili§kisini incelemiş ve yıl lık evapo ranspırasyon Için Denklem 1ile verilen i adeyi önermi ştir. !S(t) EP(I).twılı ( P(tJ ) El'(l) Burada: E(t) :gerçek yıli evapotrarıs asyon (mm) EP(tl :yıllık tava buharla§ması (mm) P(t) :yıllık oplam yağrş (mm) tanh( ) :hiperbolik tanjant fonksiyonudur. Den'ı<lem l'de · tanh [P(tJ BP(tJ] ifadesi, yıllık tava bu harla§masını gerçek evapot· renspirasyon değerine dönü§türen azaltına katsayısı olarak ta nı mlanmaktadır. Xiong ve Goo (1999), çok sayıda havza üzerinde yaptıklan çalı§rnalara dayanara Denklem ı ile verilen yıllık gerçek evapotranspirasyon bağı ntıs ı nın bir katsayı ile düzeltilmek suretiyle, aylık evapotranspirasyonun hesaplanmasında da kullanılabileceğ i ni gös ermi§lerdir. Bu dımımda aylık gerçek evapotranspirasyon: R(t) - c.RP(t). tmılı ( P{t) ) l!Pft) e§itliği ile tahminedilmektedir. Burada: (2) E(t) :gerçek ajtık evapotranspiıasyon (mrıv'ayl EP(tl :aylık tava buharlaşması (mrıv'ay) P(l) :aylık toplam yağı~ (mrnfay) c :model parametresidir. Denklem 2'de verilen c parametresi yıllık ölçekten aylık ölçege geçi§i sağlayan ölçek parametresi olarall tanımlanmaktadır (Xiong ve Guo, 1999). 2.3. Aylık Akımın Hesaplanması Bir çok kavramsal aylık hidrolojik modelde, havzanın yağışı akışa dönüştüren düzeı~enıe etl<isi, zernın depolamasının doğrusal ya da doğrusal olmayan bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır (Bayazıt.l998l Sunutan modelde de, aylı akımlar, zemin neminin tanjant hiperbolik bir fonllsiyooo olarak göz önüne alın m§ ve De em 3 ile veı i lmi ştir. Q(t) = (t). tmılı ( : ~ ) (3) Xioııg ve Guo (1999) tarafı ndan önerilen bu denklemde: Q(t) :aylık alum (nıınJay) S(t) :aylık zemin depolaması (mrıv'ay) SC :model parametresi ı. Verilen bir aylık toplam yağı§ P(t) ve tava buharla§ması EP(t) serisi i~in, aylık gerçek evapotranspirasyon E(t) değerleri Denklem 2 yardımıyla hesaplanabilir. Herhangi bir t ayında ·debinin 0(1) Denklem 3 yardım ıyla hesaplanabtlmesi ıçin. oaydaki havza zemindepolanıasınııı S<O hesaplanması geı ekme tedir.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=