TEKNİK BİLGİ Roma imparatorluğunun çöküşünden sonra karanlık çağda Avrupa'da su iletimi ve atık yönetiminde gerileme olmuştur. Rönesans'tan sonra düzelme başlamıştır. 18. yüzyılda, İngiltere'de 55 km'lik kurşun boru döşenmiştir. Su, şehir merkezine ve çeşmelere bu yolla ulaştırılmıştır. Evlere ise insanlar kendileri kova ve kaplarla taşımışlardır. l 700'Ierin ortalarına kadar Londra'da 3 farklı malzemeden boru kullanılmıştır (ağaç-50 km kadar, dökme demir ve kurşun). l 800'Ierde dökme demir boru ağaç borunun yerini almaya başlamıştır. Osmanlı Su Yolları ve İstanbul: Osmanlı döneminde 5 ana su sistemi inşa edilmiştir. Bunlar: a) Kırkçeşme Su Sistemi (15541563): Belgrad Ormanları'ndan horasan harçlı galerilerle (60 santimetre en, 175 santimetre yükseklik) su temin edilmiştir. Künk borular sonraki dönemde pik ve kurşun borularla değiştirilmiştir. b) Taksim Su Sistemi (1730-1731 vel 839): Derelerden kagir galeri, künk boru ve kısmen kurşun borularla su sağlamıştır. c) Halkalı Suları (1451-1755): Sert memba suları zaman içinde künkleri tıkadığından sistem pik ve kurşun borularla takviye edilmiştir. Halkalı suyunun 1925'teki durumu; 1300 metre kurşun boru, 12.550 metre pik (font) boru şeklindedir. d) Üsküdar Suları (1547-1874): 18 adet su yolu ve hayır çeşme142 Tesisat Dergisi Sayı 133 - Ocak 2007 !erinden meydana gelmiş olup, küçük galeriler, künk, pik, kurşun ve galvaniz borular (son dönem) ana iletim araçlarıdır. e) Hamidiye Su Tesisleri (19021904): Sultan 2. Abdülhamit tarafından yaptırılan ve Kemerburgaz kaynaklı olan (günlük verimi 1200 m3 ) Hamidiye suyu Beyoğlu civarındaki kışlaları, sarayları ve 50 kadar çeşmeyi beslemiştir. Hala işletimde olan Hamidiye Suları hakkında İ.T.Ü. profesörlerinden Kazım Çeçen (1 ), "İstanbul Osmanlı Dönemi Su Yolları" başlıklı çalışmasında şu bilgileri verir: "...Hamidiye suyunun resmen hizmete giriş tarihi 1902 yılıdır. Bütün Osmanlı su tesislerinde sular pişmiş kilden yapılmış künk borular içerisinden isale edilirken, ilk defa Hamidiye suyunda font (dökme demir) borular kullanılmış, sular bu borular içerisinden basınçla akıtılmış, vanalar ile şebekede manevra yapmak imkanı sağlanmıştır. 44 kilometrelik şebekenin 15 kilometresi değişik çaptaki (400, 300, 75 mm) font borulardır ... ". Osmanlı su yollarının inşasından çok önce (M.S. 300'lerde) Bizans'lılar 242 kilometrelik isale galerisi ile o dönem yerküresinin en uzun su yolunu İstanbul'da yapmışlardır. Mimar Sinan özellikle Kırkçeşme Su Yolları'nın inşasında bu eserlerden faydalanmış, yaptığı çeşme ve eserleriyle Osmanlı döneminin öncüsü olmuştur. Gynümüzde maalesef isale borularıyla ilgili pek bir şey kalmamıştır. Sultan Mahmud Bendi civarında M.S. 4. yy.'dan kalan mermer bir su künkü bulunmuş olup, Şekil 1 c'de verilmiştir. İSKİ kaynaklarından alınan bilgi ve derlenen bazı resimler, Osmanlı-Türk Uygarlığı ve öncesi ile ilgili çok değerli belge niteliğindedir. Giderek zenginleşen İSKİ Müzesi geçmişimize ışık tutacak ve gelecek nesilleri aydınlatacaktır. Gelişmiş toplumlarda yaşanan ve aşağıda verilen geçmişe sahip çıkma anlayışının ülkemizde de her alanda var olması ve yayılmasını diliyoruz (3): "ABD'nin Alabama eyaletinin Birmingham kentinde 1881 yılında boru ve diğer objeleri üretmek için demir dökümhanesi ve maden ocağı işletmeye açılır. 100 yıl sonra maden biter, dökümhane işlevini yitirir. Şehir Meclisi burayı müze ve sanat merkezine dönüştürür ve gelecek nesillere armağan eder". 3. Boru Tarihçesi a) Eskinin ahşap boruları bugün müzeleri süslemektedir ve fakir Afrika ülkelerinde çok az oranda kullanılmaktadır. 6000 yıllık tarihi olan kil borular halen birçok ülkede içi sırlanmış türleri ile daha çok atık su iletiminde kullanılmaktadır. b) l 455'te dökme demir boru ilk kez Almanya'da Dillenburg Sarayı'na gömülmüştür. Bundan yaklaşık 100 yıl sonra 25 kilometrelik su yolu Fransa'da (Versaille) sarayı için dökme demirden yapılmıştır. Pahalı ve flanşlı olan bu boruların yeni türü (düktil demir) bugün muflu olarak üretilmektedir. 1785'ten sonra kurşun kalafatla (ergit-
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=