o T o M A s V o N D o :g S t v! Ai-il) s 1 . ; ·e, ·;;; HVDC: Yüksek Gerilim Elektrik Şebekelerinde Dalgalanmalara Karşı Bir 11Koruma Duvarı11 Elektrik şebekelerini birbirine bağlayabilme olanağı yalnızca rezervlerin paylaşılması açısından ekonomik olmakla kalmayıp aynı zamanda da şebekeler arasında elektriğin ticaretini de sağladığı için aranılan bir özelliktir. Öte yanda, bir bölgedeki dalgalanma diğer bölgeyi de etkileyebilir. Son yıllarda ülke genelindeki büyük çaplı elektrik kesintileri, göreli olarak küçük arızaların büyük alanlarda nasıl olumsuzluklar yaratabileceğini gösterdi. Herhangi bir bağlantı aşırı yüklendiğinde, bu bağlantıda meydana gelen arıza, başka bağlantıları zorlamakta ve ekonomide büyük zararlara ve verimlilik kaybına yol açmaktadır. Çözüm, gücün aktarımına izin verirken dalgalanmaların yayılmasını önleyecek bir tür "koruma duvarıdır". İşte, yüksek gerilim doğru akım (HVDC) bağlantıları bunu başarmaktadır. Bir HVDC bağlantısı güç iletimini tamamen kontrol altına alırken hatlarda aşırı yüklenmeye veya hatalı akımlara sebebiyet vermez. -------------------+ Yazaıı: Lennart Carlsson, ABB Güç Teknolojileri D ünyanın hemen her yerin de görülen elektrik kesintileri büyük AC sistem lerinin hassaslığını gün ışığına çıkartıyor. Son 20-30 yılda Ku zey Amerika ve Avrupa'da artan talep ve enerji_üretimine rağmen, iletim tesislerine yeterli yatırım yapılmamıştır. Bu gönülsüzlüğün nedeni, yeni iletim sistemlerine h alkın karşı çıkması ve bu bağlantıların şebeke sa hiplerine ve yatırımcılara nasıl dağıtılacağı konusundaki yasal düzenle melerin belirsizliğinden kaynaklanıyordu. Şebekelerin birbirine bağlı olması elektrik tüketicilerininJnaliyet artışının düşük olduğu taraftan yararlanmasını sağlar. Aynı zamanda rezervler, dağılım vb. unsurların paylaşılmasına da izin verir. Fakat bu bağlantılar aynı zamanda hatlardaki arızaların yayıl masına da neden olmaktadır. Sistem bağlantıları ne kadar karma şıksa kontrol de o denli zorlaşmaktadır. Sistemdeki kopukluklar ilk ba kışta önemsiz gelse de, çok büyük alanlara etki edebilir. Güç Sistemleri Grubu Kayııak: ABB Review, 3/2005 Çevireıı: İlker Metin HVDC iletim hatları, güç iletiminin kontrolüne, stabilizasyonuna ve dalgalanmaların önlenmesine büyük katkı sağlamaktadır. 1999'dan beri güç sistemleri uzmanı George C. Loehr Kuzey Amerika'da bulunan iki dev şebekeyi daha küçük ayırmayı savunuyor 1 . Bu minişebe keler şu andaki AC hattı yerine HVDC hatlarıyla birleştirilebilir. Loehr açıla masında "AC ile herhangi bir yerde olan bir hata tüm şebekeyi etkile mekte. Ontario'daki büyük bir dalgalanma, çok uzakta olan Oklahoma, Florida ve Maine'dan hissedilebiliyor. Oysa bir minişebekeyi diğerkinden ayıran ama aynı zamanda güç aktarımına da izin veren Doğru Akımda (DC) bu sorun olmuyor. Yapısında var olan kontrol kapasitesiyle, HVDC aşırı yük lenmeye maruz kalmıyor; bir "güvenlik duvarı" gibi davranarak dalgalanmayı hapsediyor. il-@-■ f--> • �)-_ • Şekil J. İki şebekeyi birleştiren hat için klasik HVDC taban!, şema . HVDC ve HVDC Light® Temel Sistem Karakteristikleri Bir HVDC iletiminde (Şekil 1, Şekil 2) elektik enerjisi trifaze bir AC ağından alınır, konvertör istasyonunda DC'ye dönüştürülür, kablo veya hat tarafın dan alıcı noktaya iletilir ve daha sonra başka bir dönüştürücü istasyonda tekrar AC'ye dönüştürülerek alıcı AC bağlantısına verilir. Dönüştürme işle mi tamamen kontrollü olarak yapıldığından iletilen enerji AC'deki gibi faz farklarından ya da empedanslardan etkilenmez. Son 50 yıldır kullanılmak ta olan, klasik HVDC'de [1], tristör valfler AC/DC dönüşümünü yaparlar. Tipik olarak HVDC iletiminin gücü 100 MW'dan daha fazladır, çoğu 1000 - 3000 MW arasındadır. HVDC sisteminde güç akışı sık aralıklarla ve doğ ru olarak kontrol edilir. Güç seviyesi ve yönü kontrol sistemleri tarafından belirlenir. Bu da esnek bir dağıtıma olanak tanıdığı gibi bağlı AC şebeŞekil 2. iki şebekeyi birleştiren hat için HVDC Liglıt tabanlı şema. J. 14 Ağustos 2003 tarihinde ABD ve Kanada 'daki kesintiden sonra yapılan bir röportaj. 182
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=