"' Q Q N N ::ı E E ~ 'iii '§ "' C - "" ' ' "iii ~ akatel nada ise katlar arasında büyük ötelemeler olmaktadır. Binanın taşıyıcı sisteminde hasar oluşmasa dahi, taşıyı cı olmayan elemanların ve eşyaların alacağı ve yaratacağı hasar, binanın kullanımını uzun süre olumsuz yönde etkileyebilir. 2. Sismik İzolasyonun Tarihçesi Geçen yüzyılın başlarında, 1908 yılında İtalya'da meydana gelen MessimoRegio depreminde 160.000 kişi yaşamını yitirmiştir. Bu büyük felaket karşısında İtalyan hükümeti bir komisyon kurarak yapı ların deprem güvenliği ile ilgili önlemleri belirlemek istemiştir. Komisyon, hazırladığı raporda depreme dayanıklı yapı için iki yöntem önermiştir. Birincisi deprem sırasında yapının yatay hareketine izin verecek bir düzen sağlamak, ikincisi ise yapı ların hesabında deprem etkisini yatay kuvvet etkisi olarak hesaba katmaktır. Komisyonun ikinci önerisi kabul edilerek, günümüze kadar bütün dünya ülkelerinde kullanılan yatay kuvvete göre yapıların hesap edilip, gerekli düzenlemelerin yapı l mas ı ilkesini benimsenmiştir. Oysa, 1909 yılında Kuzey ingiltere'- de yaşayan tıp hekimi İngiliz Dr. Calenterients, yapının temeli ile duvarlar arasına ince kum tabakası oluşturmak suretiyle yatay harekete izin veren çalışmasını tasarlamış ve patent başvurusunda bulunmuştur (Şekil 3). ı:\ .. 1. ' . ' 1 • ' ' .b .•. ; - C: • ; __ -- -===-JM ~- Şekil 3. Yaray harekete izin veren tasarım. L... '_-- -~ ~_-____::-_....::-..:::-..:::-..:::-..::.:-:::-.=- ~ Bu yaklaşım deprem izolasyonuna verilebilecek ilk örnektir. Yapıların temellerinin altına çakıl tabakası serilmesi ve depremlerde yapının bu tabaka üzerinde hareket etmesi de bir tür sismik izolasyon görevi yapmaktad ı r. 3. Sismik İzolasyonun Türleri ve Üretimi Sismik izolasyon tekniği yapının temellerinin üstünde düşey taşıyıcı mesnetlerinde yatay harekete izin verecek bir 124 düzenleme yapmak ilkesine dayanmaktadır. Bütün deplasmanların temel ile üst yapı arasında olmasını sağlamak ve sönümleyici elemanın mümkün olduğu kadar deprem enerjisini yutmas ı nı ve sönümlemesini temin etmektir. Bu amaçla, yapının dinamik özellikleri değiştirilerek depremde yapıya gelecek yatay yükün azaltılması hedeflenir. Yapının rijitliği azaltılır, periyodu uzatılırsa yapıya daha küçük bir deprem kuvveti gelecektir. Yapının periyodu 2-2.5 sn. kadar uzatıl ırsa , deprem kuvvetlerinde önemli bir azalma olmaktadır. Bunun için iki tür izolasyon kullanılır. Birincisi kauçuk malzeme ile oluşturulan izolatörler, ikincisi ise metalden imal edilen ve sürtünmeli sarkaç denilen izolatörlerdir. Yaygın olarak kullanılan kauçuktan yapılan ve adına elastomerik izolatör dediğ i miz elemanlar Şekil 4'te gösteri lmiştir. Şekil 4. Yangın olarak kullanılan kauçukran yapılan ve e/asıonıerik izolatör denilen elamanlaı: Bunun için özel olarak üretilmiş kauçuklar, birkaç milimetre kalınlığında daire biçiminde kesilerek kat kat yerleştirilirler. Aralarına yine birkaç milimetre kalınlığında çelik levhalar konur velevhaların lastiğe iyi yap ı şması için yüzeyleri pa rlatılır. Yüzeylere yapıştırıcı malzeme sürülür ve üretilen malzeme ağı r çelik kalıba konur. Ayrıca kauçuk izolatörlerin ortasına kurşun bir çekirdek de yerleştirilebilir. Kolon altına yerleştirilen sürtünme esaslı sismik izolatör, içbükey % 5'Iik sürtünmeli yüzeyi sayesinde tabandan gelen deprem yüklerinin yapıya % 5'Iik kısmını aktarır. Deprem enerjisini içbükey kısım sarkaç prensibine dayanarak yapının ağırlığını kullanarak sönümler (Şekil 5). ] Şekil 5. Kauçuk mesnetle yalıtım ile depremin yapıda oluşturduğu zorlanmalar% 75 oranında azaltılabilmekteair. Bunun sonucu, yapı maliyetinde kabaca % 7 oranında (çerçeveli-betonarme) tasarruf sağlanmaktadır. Yeni inşaatlarda ve mevcut yapıların deprem davranışının iyileştirilmesinde, kat eklenmesinde ve restorasyonda, köprülerde, demiryollarında , metroda ve benzeri yapılarda, yığma, çerçeve ve karma sistemlerde, az katlı, orta yükseklikte ve çok katlı (25 kattan az) binalarda deprem yalıtımı başarı ile kullanılabilir. Deprem yalıtımı kullanılacak yapıların bitişik nizam olmaması ve uygun zemin koşullarında inşa edilmiş olması gerekmektedir. Yumuşak zeminlerde sismik izolasyon yerleştirilerek yapı periyodunun artırılması halinde, yapıya gelecek deprem yükü artacaktır. Sismik izolasyon yapılan yapılarda, deprem etkisi en aza indirgenmekte ve gerek yapını n gerekse yapıda bulunan donanımların ve cihazların depremden zarar görmesi, tesisatta oluşan hasarlardan dolayı yangınların meydana gelmesi engellenmektedir. Depremlerden sonra hizmet vermesi hayati önem taşıyan köprü, viyadük, itfaiye binası, hastane, iletişim binası gibi yapılarda sismik izolasyon yapılması gelişmiş ülkelerde şart koşulmaya başlanm ış ve konuyla ilgili hazırlanan yönetmelikler resmiyet kazanmıştır. 4, Dünyadan Örnekler Dünyada sismik izolasyon uygulanan binlerce örnek vardır. Şekil 6'da verilen 1895'de inşaa edilmiş, 5 katlı, yığma City and County Building, Salt Lake City, Utah binası, dünyada mühendislik anlamında kauçuk sismik izolatör kullan ı lan ilk yapıdır. İzolatörler yığma duvarlar kesilerek temellerin üst kotuna yerleştiril miştir. Kaliforniya'da,
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=