"' o o N C: .. 1/) z .; 1/) 'iii {! 1 ve cürufun zararlı etkilerini önlemek için depolama sahaları tarım toprağı ile örtülerek elverişli hale getirilmeye çal ışılmaktadır (18). Yeni TES'de ise kül ve cüruf hidrolik olarak, depolama amacı ile inşa edilmiş kül barajlarına taşınmaktadır. Belli bir oranda su ile karıştırılan kül bir su filmi altında tutulur (Çayı rhan santralimizde olduğu gibi). Başka bir depolama yöntemi de kömür üretimi bittikten sonra maden sahalarına kül ve cüruf atı l masıd ı r. Doldurma işleminden sonra üzeri toprakla örtülerek yeşillend irilir. Sadece Çatalağzı santralimiz kül ve cüruf atıklarını denize atmaktadır (12). Kül ve cüruf içerdiği ağır metaller nedeni ile (kadmiyum, cıva, kurşun vb.) ne şekilde depolanırsa depolansın çevreye ve insan sağlığ ı na zarar vermektedir. Özellikle her üçü de Muğla ilimizde bu1 una n Yatağan, Yeniköy, Kemerköy TES'i birbirinin etki alanı içinde olup, çevreye zarar vermektedirler (13). Kömürün daha az bilinen yönü ise tehlikeli radyoaktif bir madde olmasıd ır ve kömür en büyük radyasyon kaynağıdır. ABD'de Çevre Koruma Ajansı ' nın (EPA) çeşitli kömür kayn aklarından alınmış 500 adet örnek üzerinde yaptığı analize göre, ortalama olarak milyonda 1,3 uranyum ve milyonda 3,2 toryum miktarı tespit edilmişti r. 1000 MW elektrik üreten bir kömür yakan TES kişi başına 490 rem/yıl , nükleer santral ise 4,8 rem/yıl radyasyon yayar. Bu sonuca göre Türkiye genelinde TES'de toplam 64 milyon ton linyit yakıl maktadı r ve 83,2 ton uranyum, 204,8 ton toryum çevreye yayı ldığı anlaşı lmaktadır (14). TES'lerin çoğunun devreye girişinden bu yana 10-15 yıl geçmiştir. Proje, inşaat ve montaj süreleri de dikkate alınırsa , proje hazırlanırken kullanılan teknolojinin 20-25 yı l öncesinin olduğu görülür (4, 9, 21 ). Ayrıca TES'imizin eskiliği nedeni ile türbin ve generatörlerde yaşlanma , eski teknoloji ve malzeme problemleri vardır. TES'in çoğunda analog kontrol sistemleri mevcuttur. Bir kısım ölçü ve kontrol sistemleri de yıpranmıştır (4). 4. SonuCj ve Öneriler a.Türkiye'de toplam elektrik üretiminin yaklaşık % 75'i TES ve % 25'i hidroelektrik santrallerinden (HES) karşılanmaktadır. Ülkemizde bol miktarda bulunan hidrolik, rüzgar, güneş, jeotermal ve benzeri yenilenebilir enerji 134 kaynaklarına dayalı teknolojilere imkan verilmeli ve kullanımları teşvik edilerek sağlanmal ıdır. b.Ülkemiz için en uygun enerji, ulusal kaynaklarını kullanan, yüksek verimli, çevreyi en az kirleten enerji olduğu düşünülürse; yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının (güneş, jeotermal, rüzgar v.s.) en kısa zamanda enerji üretimine katkısı sağlanmalıdır. c.Ulusal enerji kaynaklarımızın potansiyelleri, enerji arz ve talebi konusunda sağlıklı ve uygulanabilir bir planlama yapabilmek amacı ile verilerin güvenilir olmasının temin edilmesi gereklidir. d.Enerjinin üretimi, iletimi ve kullan ı mı ile ilgili tasarruflara yönelik projelere öncelik verilmeli, çevre ki rl il iğini minimuma indirecek yeşil enerji yönündeki çalışmalar desteklenmelidir. e.Kalitesi düşük olan linyitlerimiz için akışkan yatakta yakma teknolojisinin yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. Linyitlerin dumansızlaştırma, koklaştırma ve gazl aştırma teknolojilerine yönelik çal ı şmalar desteklenmelidir Ayrıca tüm konvansiyonel tesisler için kojenerasyon ön şartı mutlaka aran mal ıdır. f. Doğal gazlı kombine çevrim santral ları günümüzde en yüksek verimle çalışan TES'dir. TES'in veriminin yüksek olması, daha az yakıt kullanması, dolayısıyla çevreyi daha az kirletmesi demektir. Doğal gazın içerisinde kükürdün yok denecek kadar az olması çevre kirlil iğine de olumlu yönden etki etmektedir. Yanma sonucu oluşan NO,'lerde De-NOx tutucuları ile düşük değerlere kadar indirilebilmektedir. Linyit yakan TES'inden doğal gaza geçmek, iklim değişikliğine ilişkin ülkemizin taahhütlerini yerine getirmek adına bir çözüm olabilir. Ama bu geçici bir dönem için uygulanmalıdır. Sıfır emisyonlu yakıtlara geçmek asıl hedefimiz olmalıdır. g.Yeni TES planlarken bir yandan da mevcut TES'imizin Hava Kalitesini Koruma Yönetmeliği'ne uygun duruma getirmek için baca gazı arıtma tesisleri kurmak durumunday ız. Ayrıca çoğu TES'imizde de elektrofiltre rehabilitasyonunu gerçekleştirmemiz gereklidir. h. Yap-İşlet-Devret statüsündeki yatırımlarda yapılacak santrallerin işletme süresi sonunda TEAŞ'a devredilmesi söz konusu olduğundan , projelerin oluşturul masında ve santralların kuruluş aşamasında, TEAŞ'ın onayı ve denetimi ön görülmelidir. Yap-İşlet-Devret kapsamında kurulacak santrallerin işletme ve devir süreleri, rehabilitasyon çal ı şmaları ile uzatılabilmeli ve bu modele geçerlilik kazandırılmalıdır. ı. TES çevreyi olumsuz etkileyen özelliklere sahip olduklarından, çevre sorunlarının giderilmesi için çok büyük maliyetlere gerek vardır. Artık günümüzde küresel kirlenme uluslararası alanda ortak politikalar oluşturulmasını gerekli hale getirmiştir. Kaynaklar /. Atıaş, M.; "Dünya eneıji poliıikalarıııda global uygulama/ar ve gelecek 50 yılın perspekıifleri", Tiirkiye Eııeıji Forumıı, ili Oturwn, İsıanbul. sf 90-93, 200/. 2. Anon; BP Amaco Staıisıical Revieıv of Warld EnergJ, 2000. 3. Aııon; Emisyon Değerleri Raporu. /8 Nisan 2002 ıarilı ve 8./5.2.UAS.0.32.00.00 sayılı yazı, Tiirkiye Elektrik Üretimi A.Ş .. 2002. 4. Başaran, M.; "Az Yatırıınla Dalıa Fazla Üretim Sağlama Yolu Olarak Termik Sanırallerde Relıabiliıasyon ". Kaynak Elektrik Dergisi. sf 122-126, Kasım 2000. 5. Çakan. Z.; "Açılış Konuşması", Türkiye Eneıji Forwıııı. İsıanbul, 2001. 6. ÇB. Çevre Bakanlığı: "Birleşmiş Milleı/er İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi". 7. Taraflar Toplanıısı. Marakeş, Fas, 200/. 7. DİE. Devlet İsıaıisıik Ensıiıüsü: lıııp:/lıııww.die.gov.tı: Ankara, 200/. 8. EİE, Elektrik İşleri Eıiicl İdaresi: lıup:l/ııııvw. eie.gov.ıı; Ankara, 200 /. 9. EMO. "Türkiye'nin Eneıji Raponı", Elektrik Miilıendisleri Odası Deıgisi, sayı398, sf 15-19, I 996. 10. ETKB. Eııeıji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı: Jı11p://wıvw eneıji.goıw·; Ankara. 2001. il. Giiney, İ., Gökmen, G.: "Elekırik Eneıjisi Üreıim Teknoloji/eri Ve İklim Değişikliğine Etkisi", il. Çevre ve Eneıji Kongresi. İsıaııbul, sf 53-59, 200I. I 2. Karamustafaoğlıı, A.F.; "Çevre ve Eneıji", Çevre ve Eneıji Kongresi. Ankara, sf/23-137. 1997. /3. Keskin, M.. Meri, A.: "Tiirkiye'de Eneıji ve Çevre Konuswıda Yapılan En Büyük Hatalarm Bir laboraıuarı: Yatağan-Yeniköy-Gökova Termik Santralleri", il. Çevre ve Eneıji Kongresi. İsıanbul. sf 39-53. 2001. 14. Şalı in, H.M.: "Eneıji-Çevre Açısmdan Niikleer Sanırallerle Kömür Saıııral/erinin Değerlendirilmesi", Yenilenebilir Eneıji Kaynakları Sempo=yuııııı ve Sergisi, sf 311-320, Kayseri, 200/. 15. Taragay, K.: "Tiirkiye'nin Hidrolik ve Termik Yaıırıınlarınm Geleceği". Tiirkiye Eııeıji Forıımu, il. Oıurııııı, sf 224-227, İsıaııbııl. 200/. 16. TEAŞ. Türkiye Elektrik Üreıim-İleıiııı A.Ş.: TEAŞ İstaıisıikleri, Ankara, 2000a. 17. TEAŞ. Türkiye Elektrik Üreıim-İleıim A.Ş.: TEAŞ Faaliyeı Raporu. Ankara, 2000b. 18. Tezcan, G.; "Çevre ve Eneıji". Çevre ve Eneıji Kongresi. sf /99-206, Ankara, /997. 19. TÜBİTAK-TTGV; "Eneıji Üreıiminde Verimliliği Arttırmaya. Çevreyi Korumaya Yönelik İleri Teknoloji/er", Bilim-TeknolojiEndiistri Platformu. Jıup:/lıııbiıak.gov. ıı; Ankara./ 998. 20. Uycıı: T.S.; "Diiııya Enerji Politikalarında Global Uygulamalar ve Gelecek 50 Yılın Perspekıijleri", Tiirkiye Enerji Foruııııı, ili Oıurwn, sf 86-90, İstanbul, 200 I. 21. Ülıaıııı; M.Ö.: "An Overvieıv O/Turkey's Energy Sırategy 011 ılıe El'e ofılıe 2 lsı Ceıııwy", Turkislı lndıısırialisıs' and Bıısinessmen's Associaıioıı (TUS/AD) Executive SuıııınaıJı Report, 2000. 22. WEC-TNC, IVorld Energy Cauncil- Turkislı Naıional Coııııniuee; "Tıırkey Energy Reporı " . Ankara. 1999. ifil
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=