oo ... Bir risk ile karşı karşıya kalındığında ilk önce yapılması gereken şey o riski oluşturacak hatanın olası nedenleri ve hatanın etkilerini belirlemektir. Böylece riski tanımak daha kolaylaşır ve riske karşı ne gibi önlemler alınacağı daha rahat bir şekilde ortaya konulabilir. Ayrıca, kötü belirlenmiş risklerin daha başka riskl erin doğmasına neden olacağını belirtmekte fayda vardır. Risk belirlenmesinde kullanılan bir diğer yöntem ise, bağımlılık derecesine göre riskleri tanımlamaktır. Burada riski bağımlı ve bağımsız olmak üzere iki bölümde inceleyebiliriz. Bir projedeki iki risk kaynağından biri hakkında elde edilen bilgiler, diğeri için yapılan tahminleri etkiliyorsa risk bağımlı demektir. Aşağıdaki örnekte de görüleceği gibi, kontrol edilebilir ve kontrol edil emez riskler arasında bağımlılık olabilir. Bir makinenin ömrü daha çok onun tasarımına, üretim deneyimine ve kullanılan malzemenin kalitesine bağlıdır. Makinenin içine yerleştirilen küçük parçalar zorlanma ve aşınmaya bağlı olarak bozulabilirler. Bozulma yetersiz ve eksik bakım veya kötü kullanım sonucu da olabilir. Bu faktörlerin çoğu kontrol edilebilir fakat bir kısmı, özellikle çevreden etkilenenler, kontrol edilemez. Örnekte küçük parçaların bozulma riskinin bilinmesi, makinenin ömrünün kısalma riskini etkileyecektir. Yani riskler arasında bir bağımlılık söz konusudur. Risk analizi, stratejik kararlarda ele alınan değişkenle ilgili olan riskin kapsamlı olarak anlaşılmasını sağlayan yöntemlerin bütünüdür. Bir başka deyişle, ilgi duyulan değişkene ilişkin kestirim, olasılık dağılımı biçiminde ortaya konur. Risk analizi, sonucu itibariyle güvenlik ihlallerine neden olan risklerin ortaya konması ve yorumlanması işlemidir. Risk analizi kendi içerisinde uzun ve ayrıntılı bir prosestir. Risk analizinde ilk olarak bilgi sisteminde varolabilecek tüm veriler, bu verilerdeki açıklıklar ve bu verileri etkileyebilecek tüm tehditler ortaya konulmalıdır. Daha sonraki aşamada, ortaya konulmuş olan veri, açıklık, tehditlerin değerl endirilmesi işlemi yapılır. Değerlendirilmiş veri, açıklık, tehdit değerleri girdi olarak alınıp, matematiksel ve mantıksal metotlar kullanılarak risk öncelik değeri bulunur. Daha sonra bulunan riskin nasıl etkisizleştirileceği ya da kontrol edileceği araştırılır. ·;;; ·eı Her ne kadar yapılan risk analizleri ile olası � riskler tanımlanmaya ve giderilmeye çalı- ': şı lsa bile, mevcut teknolojik gelişim durumu ·;;; � 222 i le belirlenen risklerin tamamı giderilemeyebilir. Bu durumda gideri lemeyen riskler için tüketiciler/kullanıcılar uygun yöntemlerle uyarılmalı ve giderilemeyen riskler için kullanıcıların ne yapmaları gerektiği açıkça anlatılmalıdır. Riskin belirlenmesi için çeşitli yöntemler kullanılır. Bu yöntemler içinde en çok bilinen ve en yaygın olarak kullanılan yöntemler; FMEA (Failure Modes and Effects Analysis / Hata Türü ve Etkileri Analizi), FMCEA (Failure Modes Effects and Criticality Analysis / Hata Türü Etkileri ve Kritiklik Analizi) ve FTA (Fault Tree Analysis/ Hata Ağacı Analizi)'dır. Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, risk analizinde cevabı aranan sorular şunlardır: t Yanlış olan nedir? t Yanlış giden bir şey varsa yanlışın oluşma olasılığı nedir? t Yanlışın oluşması durumunda olası sonuçlar nel erdir? 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Direktifi, üreticiyi risk analizi yapmaya yönlendirmekte fakat risk analizi için hangi yöntemin kullanılacağı ya da riskanalizinin nasıl yapılacağı konusunda bir yöntem belirlememekte ve yöntem konusunda üreticiyi serbest bırakmaktadır. Biz burada FMEA yöntemini kısaca özetleyerek okuyucuya bir yöntem konusunda bir yaklaşım sunmaya çalışacağız. 3. FMEA (Hata Türü ve Etkileri Analizi HTEA) FMEA veya HTEA; sistem, tasarım, proses veya serviste oluşabilecek hataların değerlendirmesini ve bu tür hataların (problemler, yanlışlıklar, riskler v.s. ) sürekli azaltılmasını hedefleyen özel bir yöntemdir. Hataların önlenmesine yönelik olan çalışmalarda eski ve yeni düşünce sistemleri karşılaştırıldığında Tablo 1 'deki durum ortaya çıkmaktadır. FMEA önce ABD'de 1950' Ii yılların başında uçuş kontrol sisteml erinin kontrolünde kullanılmaya başlanmış ve 1960'dan sonra havacılıkta sistemli olarak uygulanmıştır. NASA tarafından 1960-1965 yılları arasında aya insan indirme (Apollo) projesinde denenmiştir. 1965-1970 yılları arasında ABD'de Silahlı Kuvvetlerde kullanılmıştır. Endüstride ilk kullanım Japon NEC firması tarafından başlatılmış, daha sonra otomotiv ve tekstil sektöründe yaygın uygulama alanı bulabilmiştir. FMEA'nın asıl amacı; t Hata/arıza türlerini, etkilerini ve kritikliklerini belirlemek, t Ürünün kritik (tehlikeli) hatalarını belirlemek, t Hata, kusur, arıza ve kritiklikleri ortadan kaldıracak veya en aza indirecek değişiklikleri, yöntemleri ve testleri belirleyerek ürünü geliştirmektir. 3.1. FMEA Çeşitleri: t Sistem FMEA t Tasarım FMEA t Proses FMEA t Servis FMEA 3.2. FMEA İçin Gerekli Önkoşullar: t Öncelikle müşteri ve müşteri beklentileri saptanır, t İncelenen fonksiyon ve amaç herkes tarafından tam olarak anlaşılmalı, t Sorunlar öncelik sırasına konulmalı, t Sorunlar için belirlenen çözüm önerileri derhal uygulamaya konulmalıdır. İyi planlanmış bir FMEA analizinin aşağıdaki koşulları sağlaması beklenir: t Her hatanın sebepl erini ve etkilerini belirlemeli, t Potansiyel (oluşabilecek) hataları tanımlamalı, t Olasılık, şiddet ve saptanabilirliğe bağ l ı olarak RÖD (Risk Öncelik Değeri)'ü belirlemeli, t Sorunların izlenmesi ve düzeltici faaliyetlerin belirlenerek uygulanması konusunda yol gösterici olmalıdır. FMEA Analizi'nin başarılı sonuç vermesi, çıkarılan sonuçların iyi leşme ve gelişme stratejisi içinde kabul görmesine bağlıdır. Aksi durumda FMEA dinamiklik özelliğini kaybeder. FMEA'nın başlıca dört tipi olup, bunlar arasında aşağıda yer alan ilişkinin varlığından söz edilebilir. FMEA çalışmasında, yeni bir ürün geliştirirken veya tasarımı oturmuş bir üründe önemli bir değişiklik veya geliştirme yapılırken, prototip üretiminde ya da seri üretimde özellikle sonucu kullanıcıya ulaşabilecek olası hatalar, bunların cinsi, sebepleri, etkileri, kritikliği, ortaya çıkma sıklıkları, frekansı tahmin edilebilir. Tablo 1. Haıalar111 önlenmesine yönelik olaıı çalışmalarda eski ve yeni diişiince sistemleri karşılaştırması. Eski Düşünce Yeni Düşünce • ıskarta (hurda) ların gözlenmesi • lskarta (hurda) !arın önüne geçilmesi • Güvenirliğin ortaya konulması • Güvensizliğin azaltılması • Problemlere çözüm üretilmesi • Problemlerin önlenmesi
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=